ΑΡΧΑΙΑ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΑ ΓΙΑ ΝΑ ΘΥΜΗΘΟΥΜΕ ΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ....

1. Να σχηματίσετε ουσιαστικά ή επίθετα της α.ε. χρησιμοποιώντας τα παρακάτω συνθετικά μέρη:

σύν + ἔχω: (ουσ.) = συνοχή           

ὑπέρ + μέγεθος: (επίθ.) = ὑπερμεγέθης

λόχος + ἄγω: (ουσ.) = λοχαγός

ναῦς + ἄρχω: (ουσ.) = ναύαρχος

ἐπί + οὐρανός: (επίθ.) = ἐπουράνιος

βαρύς + θυμός: (επίθ.) = βαρύθυμος        

ἴσος + βάρος: (επίθ.) = ἰσοβαρής

ἄξιος + θαυμάζω: (επίθ.) = ἀξιοθαύμαστος        

διά + γράφω: (ουσ.) = διαγραφή

2. Να δοθούν παράγωγα της α.ε. από τις παρακάτω σύνθετες λέξεις. Να εξετάσετε επιπλέον ποια από αυτά χρησιμοποιούνται στη ν.ε. με την ίδια ή παρόμοια σημασία:

ρήματα                            ουσιαστικά               ρηματικά επίθετα σε -τος ή -τέος

ἀτυχής: ἀτυχέω-ῶ              εὐγενής: εὐγένεια              διαβαίνω: διαβατός   

εὐεργέτης: εὐεργετέω-ῶ    ἀμελής: ἀμέλεια               προτιμῶ: προτιμητέος

οἰκοδόμος: οἰκοδομέω-ῶ  ἀντιγράφω: ἀντιγραφή  ἀποδέχομαι: ἀποδεκτός 

ἀσθενής: ἀσθενέω-ῶ            ἄτακτος: ἀταξία              ἐκλέγω: ἐκλεκτός

- Όλες αυτές οι λέξεις χρησιμοποιούνται στη νέα ελληνική, έστω κι αν κάποιες έχους διαφοροποιηθεί κάπως ως προς τη σημασία τους. Για παράδειγμα: η λέξη εὐγένεια σήμαινε την ευγενική καταγωγή, και η λέξη  ἀντιγραφή σήμαινε απάντηση.  

3. Να χωρίσετε τις παρακάτω λέξεις σε κατηγορίες ανάλογα με το μέρος του λόγου στο οποίο ανήκει το α΄ συνθετικό τους (λέξη κλιτή: ουσιαστικό, επίθετο, ρήμα / λέξη άκλιτη: επίρρημα, πρόθεση, μόριο) και στη συνέχεια να γράψετε τα συνθετικά τους μέρη:

ἡ ἀποβολή, ἡ συγγραφή, ὁ συναγερμός, ὁ εὐγενής, ὁ ἐπιθετικός, ὁ φιλαλήθης, ὁ λιθοβόλος, ὁ δύσβατος, ἡ εὐπρεπής, ἡ διακοπή

α΄ συνθετικό κλιτή λέξη

ὁ φιλαλήθης (ρήμα) = φιλέω / φιλῶ + ἀλήθεια

ὁ λιθοβόλος (ουσιαστικό) = λίθος + βάλλω

α΄ συνθετικό λέξη άκλιτη

ἡ ἀποβολή (πρόθεση) = ἀπό + βάλλω

ἡ συγγραφή (πρόθεση) = σύν + γράφω

ὁ συναγερμός (πρόθεση) = σύν + ἀγείρω (συναθροίζω, συγκεντρώνω)

ὁ εὐγενής (επίρρημα) = εὖ + γένος

ὁ ἐπιθετικός (πρόθεση) = ἐπί + τίθημι

ὁ δύσβατος (μόριο) = δύσ- + βαίνω

ἡ εὐπρεπής (επίρρημα) = εὖ + πρέπω (αρμόζω, ταιριάζω)

ἡ διακοπή (πρόθεση) = διά + κόπτω

4. Να αναλυθούν οι σύνθετες λέξεις στα συνθετικά μέρη τους:

χειροποίητος: χείρ + ποιέω / ποιῶ      

μισάνθρωπος: μισέω / μισῶ + ἄνθρωπός

λιθοτόμος: λίθος + τέμνω            

κακοδαίμων: κακός + δαίμων

πολύκαρπος: πολύς + καρπός   

δίδραχμον: δύο + δραχμή 

ἀκρόπολις: ἄκρα + πόλις

δημοκρατία: δῆμος + κράτος

           

5. Ποια η μεταφορική σημασία των λέξεων λιμήν, λάμπω, ὁδός, λευκός, ὑφαίνω, φάος-φῶς στη ν.ε.;

λιμήν: καταφύγιο

λάμπω: είμαι επιφανής, διακρίνομαι (ν.ε.: είμαι πάρα πολύ καθαρός)

ὁδός: το μέσο, η μέθοδος

λευκός: ευτυχής, χαρούμενος, (επί ήχου) ευκρινής (ν.ε.: αγνός, αμόλυντος, καθαρός)

ὑφαίνω: κατασκευάζω, μηχανορραφώ (στη ν.ε. έχει την ίδια σημασία κυρίως στο «εξυφαίνω»)

φάος-φῶς: γνώση, διαφώτιση (ν.ε.: επεξήγηση, διαλεύκανση)