ΕΚΘΕΣΗ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΚΡΙΤΗΡΙΟ 2

ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΧΡΟΝΟΣ: Η ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΜΙΑΣ ΑΠΟΤΥΧΙΑΣ

ΔΙΑΣΚΕΔΑΖΩ Ή ΣΚΟΡΠΙΖΟΜΑΙ;

ΆΡΘΡΟ ΤΟΥ ΣΑΡΑΝΤΟΥ ΚΑΡΓΑΚΟΥ

Ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα των ανεπτυγμέ¬νων κοινωνιών είναι το πρόβλημα του ελεύθερου χρόνου. Συγκεκριμένα, η μείωση του ωραρίου εργασίας, το πενθήμερο, η μακρά διάρκεια διακοπών και η πρώιμη συνταξιοδότηση, αφήνουν πολλά περιθώρια ελεύθερου χρόνου σε μαθητές, εργαζόμενους και κυρίως στους εκπροσώπους της λεγόμενης “τρίτης” ηλικίας. Ο ελεύθερος αυτός χρόνος δε γίνεται αντικείμενο πάντοτε σωστής αξιοποίησης και αυτό δημιουργεί πολλά ψυχολογικά και κοινωνικά προβλήματα. Ποια είναι τα προβλήματα αυτά; Πώς είναι δυνατό να δημιουργηθεί η αναγκαία υποδομή, ώστε οι άνθρωποι να μην αναγκάζονται να “σκοτώνουν” το χρόνο τους.

Είναι συνηθισμένο φαινόμενο να μην εκτιμά κανείς πράγματα που του προσφέρονται. Και δεν έχουμε μάθει να τα εκτιμούμε, γιατί δεν έχουμε μάθει να τα αξιο¬ποιούμε.
Όταν τον περασμένο αιώνα οι εργάτες αγωνίζονταν για να κερδίσουν τα “Τρία Οκτώ”, δηλαδή οκτώ ώρες δουλειά, οκτώ ώρες ξεκούραση, οκτώ ώρες ψυχαγωγία, σίγουρα δεν μπορούσαν να φανταστούν ότι θα φτάναμε κάποτε στη σημερινή κατάσταση, όπου οι ώρες εργασίας έχουν μειωθεί σημαντικά και συνεχώς μειώνονται ακόμη περισσότερο, με αποτέλεσμα οι άνθρωποι να έχουν αρκετό χρόνο, τον οποίο θεωρητικά μπορούν να διαθέσουν όπου κι όπως αυτοί θέλουν. Έτσι, μιλώντας πάλι θεωρητικά, μπορούν να καλλιεργηθούν πνευματικά, ν’ αθληθούν και να αποκτήσουν ενδιαφέροντα, για να διοχετεύσουν προς αυτά τη δραστηριότητα και δυναμικότητα τους. Γιατί ο σωστά αξιοποιημένος ελεύθερος χρόνος, είναι ο χρόνος της πραγματικής ελευθερίας.

Στην πράξη, όμως, τις περισσότερες φορές κάθε άλλο παρά κάτι τέτοιο συμβαίνει. Για ένα μεγάλο αριθμό ανθρώπων, ο ελεύθερος χρόνος είναι μια νεκρή περίοδος, μια περίοδος ανίας, χειμερίας νάρκης ή τεχνητά έντονης ψυχαγωγίας. Ο άνθρωπος μπορεί να λυτρώθηκε γι’ αρκετό χρόνο από την αναγκαιότητα να δέχεται αναντίρρητα τις “εντολές” που του δίνει ο επιστάτης του χρόνου, ο λεπτοδείκτης, όμως δεν ξέρει τι να τον κάνει αυτό τον χρόνο, για να γίνει πιο ζωντανός και δημιουργικός. Δε λείπει μόνο υποδομή, λείπουν οι ιδέες, λείπει και η φαντασία. Ελάχιστοι άνθρωποι ξέρουν ότι μια μέρα αρχίζει και κλείνει καλά με το άνοιγμα και το κλείσιμο ενός βιβλίου. Επίσης ελάχιστοι άνθρωποι συνειδητοποιούν ότι πλούσιοι δε θα γίνουμε, αν γεμίσουμε το σεντούκι μας χρήματα, αλλ’ αν γεμίσουμε την ψυχή μας με ωραίες εικόνες, εντυπώσεις, ωραία αισθήματα. Όσο πιο πολλά ηλιοβασιλέματα κλείσουμε στην ψυχή μας, τόσο περισσότερο πλούσιοι θα φύγουμε από τον κόσμο τούτο. Κι όλα αυτά προσφέρονται δωρεάν.

Η παραίτηση από κάθε προσπάθεια ουσιαστικής και επωφελούς ψυχαγωγίας, από κάθε προσπάθεια δυναμικής αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου καλύπτεται με τον ισχυρισμό πως τάχα ο εργαζόμενος προσπαθεί να ξεφύγει από την καθημερινή εργασιακή ρουτίνα. Αυτό όμως είναι υπεκφυγή, μια φτηνή δικαιολόγηση για τη μετατροπή του ελεύθερου χρόνου σε αποχαύνωση. Αλλ’ ίσως, θα ήταν ουτοπικό, αντίθετο με την “παιδεία”, που έχει δεχτεί, και τη νοοτροπία που έχει διαμορφώσει, να ζητήσουμε από τον μέσο εργαζόμενο να σταματήσει να απορροφάται από εξωτερικά στοιχεία και επιδερμικές ενασχολήσεις, και να επιχειρήσει μια μορφή ενδοσκόπησης, που θα του επιτρέψει να επιλέξει μια ποιοτικότερη ψυχαγωγία και πιο δραστήρια εκμετάλλευση του ελεύθερου χρόνου.

Πολλοί φοβούνται την τεχνολογία που με το ένα χέρι μας δίνει χρόνο και με το άλλο τον αφαιρεί. Όμως μια τεχνολογική ανάπτυξη σε ανθρώπινα μέτρα, μπορεί να διευρύνει τα περιθώρια της ελευθερίας του ανθρώπου, διευρύνοντας ακόμη περισσότερο τον ελεύθερο χρόνο του. Ένα πολιτικό σύνθημα, αρκετά παλιό, ξαναγίνεται επίκαιρο: “Να δουλεύουμε λιγότερο, για να δουλεύουμε όλοι, για να ζούμε καλύτερα”. Αυτό το “καλύτερα” δεν παραπέμπει στη ραστώνη, στο “καθισιό”, στο Dolce far niente των Ιταλών. Στην ορθή του έννοια σημαίνει δημιουργία ενός ολόπλευρα καλλιεργημένου ανθρώπου, ικανού ν’ ανταποκριθεί και στα ιδιωτικά και στα δημόσια καθήκοντα του, αλλά παράλληλα ικανού να γευτεί τους καρπούς μιας ανώτερης κουλτούρας.

Μιλώντας βέβαια για αξιοποίηση κι επωφελή αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου, δεν απορρίπτουμε τη χρησιμοποίηση του για χαλάρωση από την ένταση, που είναι επίσης μια ανθρώπινη αναγκαιότητα. Όμως, αναλογιζόμενοι ότι στις περισσότερες εκδηλώσεις της ζωής μας, λειτουργούμε σύμφωνα με εξωτερικές υποδείξεις, θα ‘ταν ανίερη λιποταξία στο χρόνο που μας δίνονται οι μεγαλύτερες δυνατότητες γι’ αυτενέργεια, να προτιμήσουμε την αποχαύνωση, την αδράνεια, τη μακαριότητα της απραξίας, επιλέγοντας εξωραϊσμένα μοντέλα παθητικής ψυχαγωγίας. Κάποτε, σε χαλεπούς καιρούς, σε κάποια χώρα με ολοκληρωτικό καθεστώς, λειτούργησε υπουργείο προπαγάνδας. Αυτό μας δίνει τη δυνατότητα να ελπίζουμε ότι σε καλύτερους καιρούς θα υπάρξει Υπουργείο Ελεύθερου Χρόνου, που θα συμβάλλει με τα προγράμματα του στην καλύτερη αξιοποίηση του, ανάλογα με τα ενδιαφέροντα και την ηλικία του καθενός, για να μην καταντά ο ελεύθερος χρόνος η πεζότερη και η ανιαρότερη πλευρά της ζωής.