Αστέρια έκθεση τρόποι ανάπτυξης

 

Τρόποι ανάπτυξης παραγράφου

Κάθε παράγραφος (ανεξαρτήτως του τρόπου σύνταξής της) προσφέρεται για δομική ανάλυση και έχει τρία (3) σταθερά μέρη, από τα οποία βέβαια η ύπαρξη του τρίτου είναι προαιρετική. Τα μέρη αυτά είναι: α) η θεματική περίοδος, β) τα σχόλια ή λεπτομέρειες και γ) η περίοδος κατακλείδα (ΠΡΟΑΙΡΕΤΙΚΑ).

 

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ ΜΕ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ

Σε κάποιες περιπτώσεις η ανάπτυξη και η τεκμηρίωση της θεματικής περιόδου μιας παραγράφου γίνεται με τη χρήση παραδειγμάτων, τα οποία βέβαια έχουν σχέση με το νοηματικό πυρήνα της. Τότε θεωρούμε ότι ο τρόπος ανάπτυξης είναι με παραδείγματα.

Συνήθως, σε μία τέτοια παράγραφο γίνεται φανερή ή νοητή απαρίθμηση (παρουσίαση) σκέψεων, οι οποίες έχουν αντιστοιχία με το κεντρικό της νόημα, που έχει παρουσιαστεί στη θεματική περίοδο. Οι σκέψεις αυτές καταγράφονται στα σχόλια της παραγράφου και ονομάζονται παραδείγματα. Είναι μάλιστα εύκολα αναγνωρίσιμα, αφού τις περισσότερες φορές δίνονται με ασύνδετο σχήμα ή με λέξεις – φράσεις δηλωτικές της χρήσης τους [βλ. παρακάτω στα παραδείγματα].

Ο τρόπος ανάπτυξης με παραδείγματα επεκτείνεται και πέραν των ορίων της παραγράφου, δηλαδή στη δόμηση ενός ολόκληρου κειμένου, το οποίο μπορεί να περιλαμβάνει πολλές παραγράφους με απαρίθμηση παραδειγμάτων και σκοπό την τεκμηρίωση της βασικής θέσης του κειμένου [βλ. σχολικό εγχειρίδιο σελ. 66 – 68].

 

Παραδείγματα:

1§  Όσο πιο κοντά µας διαδραµατίζεται ένα γεγονός, τόσο πιο ενδιαφέ­ρον είναι. Για την αθηναϊκή εφηµερίδα η διακοπή του ρεύµατος στην Αθήνα είναι η πρώτη είδηση, για τους «Τάιµς της Ν. Υόρκης» δεν εί­ναι ούτε μονόστηλο. Οι δέκα πρόσκοποι που χάθηκαν στην Πάρνηθα είναι για µας σπουδαίο θέµα, ενώ οι εκατό Ινδοί στρατιώτες που χά­θηκαν στα Ιµαλάια πάνε κατευθείαν στο καλάθι. Η έδρα της εφηµε­ρίδας ή του πρακτορείου ειδήσεων παίζει αποφασιστικό ρόλο στην επιλογή και την ιεράρχηση των ειδήσεων. Για την τοπική εφηµερίδα της Καλλιθέας πρώτο θέµα είναι ο θάνατος του δηµάρχου της και όχι ο θάνατος του Μπρέζνιεφ. Το δεύτερο, λοιπόν, αστέρι της είδησης είναι η εγγύτητα.

(Χ. Πασαλάρης, Μια ζωή τίτλοι)

 

2§  Ο κόσμος αλλάζει δραματικά στις μέρες μας. Τεράστια τα προβλήματα – μετανάστευση, ρατσισμός, ανεργία, καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος, διάλυση των σχέσεων, ασθένειες – ταλανίζουν το σύγχρονο άνθρωπο, ο οποίος προσπαθεί να συγκεράσει τις παραδοσιακές αξίες με τις νέες θεωρίες και τα πρότυπα του τεχνητού πολιτισμού. Είναι ένας κόσμος ριζικά διαφορετικός από άλλοτε.

 

3§  Όλες αυτές οι κατευθύνσεις της ανθρώπινης προσπάθειας (οικονομική, κοινωνική, πολιτική, επι­στημονική, ηθική, καλλιτεχνική, θρησκευτική) είναι νόμιμες, όλες μαζί συνεκφράζουν τη ζωή, όλες μαζί συνοικοδομούν τον πολιτισμό και τελικά αποκρυσταλλώνονται σε κάποιες συγκεκριμένες μορφές που εκφράζουν ορισμένο περιεχόμενο· κι όλες μαζί συναποτελούν την πολιτισμική παράδοση. Λόγου χάρη: το άροτρο, η κοινοτική οργάνωση και η αντίστοιχη φορολογική τεχνική, η νομοθεσία του Σόλωνα, το βήμα του ρήτορα πάνω στην Πνύκα, η γεωμετρία του Ευκλείδη, τα λατρευτικά σύμβολα της μινωικής Κρήτης, οι Καρυάτιδες στο Ερεχθείο ή το εργόχειρο μιας νησιωτοπούλας, όλα αυτά εκφράζουν ανθρώπινη προ­σπάθεια, υπηρέτησαν κάποτε ή υπηρετούν ακόμη τη ζωή μιας κοινωνίας, διατηρούνται αυτούσια ή μετα­μορφώνονται και αναμορφώνονται μέσα σε νέες συνθήκες ή επιζούν μόνο ως σύμβολα στη μνήμη των λαών, ως έκφραση τη δημιουργικότητας τους, ως πολιτισμική περιουσία και καύχημα τους.

Άσκηση:

Να αναπτύξετε με παραδείγματα τη θεματική πρόταση: η γλωσσομάθεια είναι απαραίτητο βοήθημα σε πολλούς επαγγελματικούς τομείς.

 

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ ΜΕ ΣΥΓΚΡΙΣΗ – ΑΝΤΙΘΕΣΗ

Στην παράγραφο της κατηγορίας αυτής η θεματική περίοδος περιέχει τουλάχιστον δύο αντιθετικά μεταξύ τους δεδομένα, για τα οποία θα γίνει σχολιασμός στις λεπτομέρειες της παραγράφου. Εκεί θα εντοπιστούν τυχόν ομοιότητες και διαφορές (ή ένα μόνο από τα δύο) και πιθανόν να εξαχθεί και ένα αξιολογικό συμπέρασμα (π.χ. στην περίοδο κατακλείδα).

Ο τρόπος παρουσίασης των αντιθετικών δεδομένων στα σχόλια της παραγράφου είναι συνήθως δύο ειδών: α) ο συγγραφέας εξετάζει κάθε δεδομένο του χωριστά και στο τέλος της παραγράφου δίνει το συμπέρασμα ή την προσωπική του άποψη (ο τρόπος αυτός ονομάζεται «κατά μέλη χωριστά»)[βλ. παρακάτω § 1], β) ο συγγραφέας εξετάζει τα δεδομένα του ταυτόχρονα, σε ό,τι αφορά τις ομοιότητες και τις διαφορές τους, και στο τέλος εξάγει το συμπέρασμά του (ο τρόπος αυτός ονομάζεται «ανάπτυξη ένα προς ένα») [βλ. παρακάτω § 2].

Συνήθως, σε μία παράγραφο σύγκρισης – αντίθεσης γίνεται φανερή ή νοητή απαρίθμηση στοιχείων, (δηλ. ομοιοτήτων, διαφορών και γενικά παρατηρήσεων) σχετικά με κάποια δεδομένα που έρχονται σε αντιδιαστολή. Επιπλέον, υπάρχουν διαρθρωτικές – συνδετικές λέξεις που μας καθοδηγούν να κατηγοριοποιήσουμε μια παράγραφο στο εν λόγω είδος. Για παράδειγμα, εμφανίζονται αντιθετικοί σύνδεσμοι: μα, αλλά, παρά, όμως, ωστόσο, μόνο, άλλες αντιθετικές λέξεις: εντούτοις, μάλιστα, μολαταύτα, αντίθετα, έπειτα (με αντιθετική και όχι χρονική σημασία), εξάλλου κ.α.

Ο τρόπος ανάπτυξης της σύγκρισης – αντίθεσης επεκτείνεται και πέραν των ορίων της παραγράφου, δηλαδή στη δόμηση ενός ολόκληρου κειμένου, το οποίο μπορεί να περιλαμβάνει πολλές παραγράφους αντιθετικά συνδεόμενες ή και ενότητες [βλ. σχολικό εγχειρίδιο σελ. 133 – 135].

Παραδείγματα:

Χαρακτηρολογικά οι άνθρωποι µπορούν να µοιραστούν σε δύο κατη­γορίες: στους “ανθρώπους του ναι” και τους “ανθρώπους του όχι”. Οι πρώτοι, όταν προκαλούνται να εκδηλωθούν (µε µιαν απάντηση, κίνηση ή προσφορά, µε τη στάση τους απέναντι σ’ένα αίτηµα ή σ’ ένα αντιλε­γόµενο θέµα), αυθόρµητα συµπεριφέρονται θετικά, έστω και αν αργό­τερα, άµα καλοσκεφτούν και ζυγίσουν πιο ψύχραιµα τα δεδοµένα, νι­κηθούν από τις αµφιβολίες (τις θεωρητικές) ή τις δυσκολίες (τις πρα­κτικές) και αναθεωρήσουν την αρχική τους τοποθέτηση. Το “ναι” έρ­χεται εύκολα και τις περισσότερες φορές στο στόµα τους: “ω, βέβαια γί­νεται”, “µάλιστα, δεν αποκλείεται”, “δε σας υπόσχοµαι, αλλά θα προ­σπαθήσω ”, “θα το ξαναδώ, ελπίζω να το πετύχω ”, “συµφωνώ, έχει και αυτή η άποψη την αλήθεια της” κο.κ Αντίθετα, οι άνθρωποι της άλλης κατηγορίας αρχίζουν πάντα µε το “όχι”, η άρνηση είναι κατά κανόνα η πρώτη αντίδρασή τους , ακόµα και όταν έπειτα από ψυχραιµότερη κρί­ση ή επιγενέστερη συµπάθεια φανούν υποχωρητικοί Αυτοί ξεκινούν αρνητικά: “αδύνατον, δε γίνεται”, “αποκλείεται, µην το συζητείτε”, “έχω την εντελώς αντίθετη γνώµη ”, “µη µαταιοπονείτε, χαµένος ο κό­πος”, “δεν είναι πολλές οι αλήθειες, αλλά µία” κο.κ.  Νοµίζει κανείς ότι, στην κάθε περίπτωση, έχει να κάµει µε ένα εντελώς διαφορετικό ψυχι­κό κλίµα. Εκεί αιθρία, ανοιχτός ορίζοντας, κάτι το µαλακό και το λείο. Εδώ συννεφιά, κλεισούρα, κάτι το σκληρό και το τραχύ.

 Άσκηση:

Να αναπτύξετε με σύγκριση – αντίθεση τη θεματική πρόταση: Ο έφηβος έχει εντελώς διαφορετική νοοτροπία και ιδέες από έναν ενήλικο.

 

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ ΜΕ ΟΡΙΣΜΟ

[βλ. σχολικό εγχειρίδιο σελ. 226 – 230]

Ορισμός είναι ο καθορισμός και η έκθεση των κύριων γνωρισμάτων μιας έννοιας. Η έννοια αυτή κατά κανόνα παρουσιάζεται στη θεματική περίοδο της παραγράφου και κατόπιν στις λεπτομέρειες αναλύονται τα κύρια χαρακτηριστικά της. Στην περίπτωση αυτή μιλάμε για παράγραφο με ορισμό. Πρόκειται για μια κατηγορία δύσκολη, εξαιτίας της πληρότητας που πρέπει να έχει ο ορισμός οποιασδήποτε έννοιας. Γι’ αυτό και τη χρησιμοποιούμε στα κείμενά μας προσεκτικά και μόνο όταν είμαστε απολύτως σίγουροι ότι ο ορισμός που παραθέτουμε είναι ολοκληρωμένος και πλήρης στα στοιχεία του. Πρέπει όμως να μάθουμε να αναγνωρίζουμε μια τέτοια παράγραφο μέσα σ’ ένα κείμενο.

Για να έχουμε παράγραφο ορισμού, πρέπει σε γενικές γραμμές να παρατίθενται αναγνωριστικά στοιχεία μιας συγκεκριμένης έννοιας [βλ. παρακάτω στα παραδείγματα]. Όμως συντρέχουν και κάποιες άλλες προϋποθέσεις, που θα αναφέρουμε στη συνέχεια.

Σε κάθε παράγραφο ορισμού υπάρχουν κατά κανόνα: α) η οριστέα έννοια (Ο.Ε) : πρόκειται για την έννοια που ορίζεται στην παράγραφο και αυτή δηλώνεται συνήθως στη θεματική περίοδο, β) η έννοια γένους (Ε.Γ) : πρόκειται για την ευρύτερη κατηγορία εννοιών με τα ίδια χαρακτηριστικά γνωρίσματα, στην οποία ανήκει η οριστέα έννοια και γ) η ειδοποιός διαφορά (Ε.Δ) : πρόκειται για τα στοιχεία εκείνα, που διαφοροποιούν την οριστέα έννοια από κάθε άλλη που ανήκει στο ίδιο γένος εννοιών [βλ. παρακάτω στα παραδείγματα].

Ανάλογα με τον τρόπο που παρουσιάζουν την οριστέα έννοια, οι διάφοροι ορισμοί διακρίνονται σε: α) αναλυτικούς : λέγονται αυτοί που παριστάνουν την ουσία μιας έννοιας, εκθέτοντας τα γνωρίσματα που περιέχονται στην έννοια αυτή και β) συνθετικούς ή γενετικούς : λέγονται αυτοί που περιγράφουν τη διαδικασία της γένεσης μιας έννοιας / ενός πράγματος από τα αναγκαία και ουσιώδη συστατικά της / του μέρη.

Ανάλογα με την έκταση που παρουσιάζουν οι ορισμοί ταξινομούνται σε: α) σύντομους : είναι συνήθως οι ορισμοί των λεξικών και των σχολικών εγχειριδίων και εκτείνονται σε μερικούς στίχους και β) εκτεταμένους : είναι αυτοί που μπορούν να καλύψουν μία ή περισσότερες παραγράφους.

Υπάρχει ακόμη η περίπτωση ένα ολόκληρο κείμενο να ασχολείται με τον ορισμό μιας έννοιας, όπως γίνεται συνήθως σ’ ένα δοκίμιο, ένα επιστημονικό κείμενο κτλ.

Παραδείγματα:

1§  Με τον όρο εργασία ονομάζουμε τη σκόπιμη σωματική και πνευματική απασχόληση του ανθρώπου που αποβλέπει σε παραγωγικό σκοπό. Όλα τα καταναλωτικά αγαθά είναι προϊόντα της φύσεως και της εργασίας του ανθρώπου. Η εργασία ανάλογα με το πολιτιστικό επίπεδο και το κοινωνικό – οικονομικό σύστημα που επικρατεί έχει διάφορες μορφές. Στις πρωτόγονες κοινωνίες εργασία ήταν η άμεση εξεύ­ρεση των απαραίτητων για τη διατήρηση στη ζωή, ενώ στην κλειστή οικονομία καθένας κάνει όλες τις εργασίες μόνος του ή με τη βοήθεια της οικογένειας του. Ακόμα και σήμερα η αγροτική οικογένεια μπο­ρεί να έχει αυτή τη μορφή.

 

2§  Αυτή τη διαδικασία με την οποία ένα άτομο μαθαίνει και υιοθετεί τα σχήματα συμπεριφοράς και τους κανόνες που θεωρούνται κατάλληλοι για το κοινωνικό του περιβάλλον την ονομάζουμε κοινωνικο­ποίηση. Από την άποψη της κοινωνίας, η κοινωνικοποίηση είναι ένας τρόπος με τον οποίο μεταδίδεται η κουλτούρα και το άτομο προσαρμόζεται σ’ έναν οργανωμένο τρόπο ζωής. Από την άποψη του ατόμου, η κοινωνικοποίηση είναι μια πραγματοποίηση των δυνατοτήτων του, ένας τρόπος που «ανθρωποποιεί» το βιολογικό οργανισμό του και τον μεταμορφώνει σε ένα «εγώ» με μια αίσθηση ταυτότητας. Έτσι, η κοινω­νικοποίηση καθορίζει τη συμπεριφορά του ατόμου, είναι ένα μέσο με το οποίο η κοινωνία ασκεί έλεγχο στο άτομο, αλλά αποτελεί και την απαραίτητη συνθήκη για την ανάπτυξη της ατομικότητας.

 

3§ Διάλογος είναι η «διά – λόγου» ανταλλαγή απόψεων, ιδεών και συναισθημάτων που αποσκοπεί στην ενημέρωση, στην εξέταση ενός θέματος, στη λήψη ορθών αποφάσεων, στην πειθώ ή απλώς στην εξωτερίκευση της ψυχικής μας διάθεσης και των σκέψεών μας.

 

4§ Η οικογένεια είναι η θεμελιώδης κοινωνική ομάδα, αναπόσπαστα δεμένη με τον κοινωνικό βίο των ανθρώπων. Αποτελείται από δύο ετερόφυλα άτομα – μη συγγενείς εξ’ αίματος – τα οποία έχουν ενωθεί με τα δεσμά του γάμου και έχουν συναποδεχθεί ότι θ’ αντιμετωπίσουν από κοινού τα προβλήματα. Αντικειμενικός σκοπός της οικογένειας είναι η τεκνοποίηση και η διαπαιδαγώγηση των νέων ανθρώπων. Από αυτήν τη λειτουργία η οικογένεια καθίσταται καίριος θεσμός, αφού μέσω αυτής διαιωνίζεται η κοινωνία βιολογικά, ηθικά και πολιτιστικά. Επομένως, είναι ένας θεσμός κύτταρο και θεμέλιο της κοινωνίας.

5§ Κοινωνία δεν είναι μόνο το απρόσωπο σύνολο ανθρώπων που έχουν κοινά πολιτιστικά γνωρίσματα, συνδέονται με κοινές παραδόσεις και αξίες και επιδιώκουν κοινούς στόχους· κοινωνία είναι και οι θεσμοί, οι κανόνες, οι αρχές και οι ιδέες που ρυθμίζουν τη ζωή των ανθρώπων που την αποτελούν. Τα ιδεολογικά και οργανωτικά αυτά σχήματα είναι προϊόντα της μακράς συμβίωσης των ανθρώπων. Χωρίς αυτά δε θα υπήρχε κοινωνική οργάνωση και συνοχή και επομένως ούτε και κοινωνική ζωή.

6§ Οι παράλογες είναι δημοτικά τραγούδια πολύστιχα και αφηγηματικά. Μοιάζουν δηλαδή με μικρά έπη, όπως και τα ακριτικά, με τη διαφορά όμως ότι δεν εξυμνούν ηρωικά κατορθώματα, αλλά αφηγούνται τις δραματικές κυρίως περιπέτειες της ανθρώπινης ζωής με τον τρόπο των παραμυθιών.

7§ Γλώσσα είναι κώδικας σημείων ορισμένης μορφής (γλωσσικής), με τα οποία επιτυγχάνεται η επικοινωνία μεταξύ των μελών μιας γλωσσικής κοινότητας.

 

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ ΜΕ ΔΙΑΙΡΕΣΗ

[βλ. σχολικό εγχειρίδιο σελ. 233-235]

Σ’ αυτό το είδος διαιρούμε σε τομείς την κεντρική έννοια της παραγράφου και αναλύουμε το περιεχόμενο των τομέων.

Σε κάθε παράγραφο διαίρεσης  υπάρχουν κατά κανόνα: α) η διαιρετέα έννοια (Δ.Ε) : πρόκειται για την έννοια που διαιρείται μέσα στην παράγραφο και αυτή δηλώνεται συνήθως στη θεματική περίοδο, β) η διαιρετέα βάση (Δ.Β.) : πρόκειται για το κριτήριο, σύμφωνα με το οποίο διαχωρίζεται η διαιρετέα έννοια και γ) οι έννοιες γένους (Ε.Γ.) : πρόκειται για το αποτέλεσμα («πηλίκο») της διαίρεσης, το οποίο παρουσιάζει τις υποδιαιρέσεις της διαιρετέας έννοιας.

Κάθε παράγραφος που είναι φτιαγμένη με τη μέθοδο της διαίρεσης, πρέπει να κρατά ενιαία διαιρετική βάση, να είναι πλήρης στις υποδιαιρέσεις που εντοπίζει για τη διαιρετέα έννοια και τέλος συνεχής, δηλαδή να μην κάνει άλματα στα είδη της [βλ. σχολικό εγχειρίδιο σελ. 232].

Παραδείγματα:

1§ Τα είδη των προτάσεων ως προς το περιεχόμενό τους είναι: α) προτάσεις κρίσεως με τις οποίες διατυπώνεται μια κρίση, μια σκέψη, ή δίνεται μια πληροφορία β) προτάσεις επιθυμίας με τις οποίες εκφράζει μια επιθυμία, προσταγή, ευχή γ) προτάσεις επιφωνηματικές με τις οποίες εκφράζεται ένα έντονο συναίσθημα και δ) προτάσεις ερωτηματικές με τις οποίες διατυπώνεται μια ερώτηση.

2§ Αν επιχειρήσουμε να ταξινομήσουμε σχηματικά τα παιδαγωγικά ιδεώδη που διαμορφώθηκαν στην ευρωπαϊκή ιστορία, μπορούμε να τα διαφοροποιήσουμε σε τέσσερις κατηγορίες: α) το ατομικό ή το ατομικιστικό ιδεώδες της αγωγής β) το κοινωνικό ή κοινωνιοκρατικό ιδεώδες γ) το ανθρωπιστικό ιδεώδες και δ) το θρησκευτικό ή μεταφυσικό ιδεώδες της αγωγής.

 

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ ΜΕ ΑΝΑΛΟΓΙΑ

Από την εξεταστέα ύλη της Α΄ Ενιαίου Λυκείου (βλ. σχολικό βιβλίο σελ. 234 – 237) γνωρίζετε την  παράγραφο με αναλογία. Το είδος αυτό είναι για την έκθεση δύσχρηστο. Στην παράγραφο αυτή θέλουμε ν’ αποδείξουμε μια σχέση, μια σκέψη. Πριν όμως επιχειρήσουμε να διαπραγματευτούμε αυτή τη σχέση ή σκέψη, εφαρμόζουμε το συλλογισμό σ’ ένα άλλο πεδίο που παρουσιάζει όμως αναλογία με το ζητούμενο.

Αναλογία είναι, λοιπόν, ένας συλλογισμός στον οποίο συσχετίζουμε δύο (2) πράγματα (π.χ. σκέψεις, ιδέες, καταστάσεις κ.α.), με σκοπό να στηρίξουμε καλύτερα το ένα από τα δύο αναλογικά με το δεύτερο. Πρόκειται για λανθάνουσα ομοιότητα ανάμεσα σε δύο αντικείμενα (βλ. παρακάτω παραδείγματα).

Παραδείγματα:

1§  Πρώτα απ’ όλα ας προσπαθήσουμε να περιγράψουμε συνοπτικά το Διαδίκτυο και ειδικότερα τον παγκόσμιο ιστό (WEB) με μια αναλογία. Ας φανταστούμε τον κυβερνοχώρο ως μια τεράστια έκθεση. Ο κάθε «εκθέτης» δημιουργεί το δικό του περίπτερο (site) που καταχωρείται σε μία διεύθυνση (www.adress). Ο χρήστης του διαδικτύου, μέσα από τους τηλεπικοινωνιακούς διαδρόμους που δημιούργησε η σύζευξη τηλεφώνου-υπολογιστή, επισκέπτεται αυτήν την άυλη, διαρκή και παγκόσμια ψηφιακή έκθεση. Περνά από διάφορα sites, επικοινωνεί με τον «εκθέτη», και βεβαίως μπορεί να πάρει («κατεβάσει») πλη­ροφοριακό υλικό. Αρκεί να έχει εξασφαλίσει την είσοδο του μέσω ενός προμηθευτή (provider) σύνδεσης στο Διαδίκτυο.

2§ Όπως οι έφηβοι νιώθουν την ανάγκη να αναζητούν πρότυπα και να ταυτίζονται με αυτά, έτσι νιώθουν και την ανάγκη να εντάσσονται σε ομάδες και μερικές φορές να προσηλώνονται με φανατισμό σε αυτές.

3§ Όπως είναι αναγκαία η ικανοποίηση των βιοτικών αναγκών του ανθρώπου, έτσι είναι αναγκαία και η ικανοποίηση των πνευματικών και ψυχικών του αναγκών. (Ουκ επ΄ άρτω μόνω ζήσεται άνθρωπος [ο άνθρωπος έχει ανάγκη και από πνευματική τροφή]). Τις ανάγκες αυτές ικανοποιεί η ψυχαγωγία.

4§ Το εμπόδιο στη γραπτή επικοινωνία μπορεί να υπερνικηθεί με το καλό γράψιμο και το σωστό διάβασμα. Μπορεί ο συγγραφέας να μας προσφέρει ένα καλοδομημένο και σαφές κείμενο, για να επικοινωνήσει άμεσα μαζί μας, αλλά μόνη της η προσπάθεια αυτή δεν αρκεί, πρέπει κι εμείς να κάνουμε το άλλο μισό του δρόμου. Ως αναγνώστες πρέπει να σκάβουμε τη σήραγγα της επικοινωνίας από τη δική μας πλευρά.

 

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ ΜΕ ΑΙΤΙΟΛΟΓΗΣΗ

O τρόπος αυτός χρησιμοποιείται, όταν η μορφή της θεματικής πρότασης μας αναγκάζει στο τμήμα όπου αναπτύσσονται οι λεπτομέρειες – σχόλια να χρησιμοποιήσουμε ή να εννοήσουμε τα «διότι, γιατί, για το λόγο ότι…». Είναι από τους πλέον συνηθέστερους τρόπους ανάπτυξης.

Παραδείγματα:

1§ Είναι γεγονός ότι ο Έλληνας δε διαβάζει. Δεν αγαπά το βιβλίο και τη μελέτη. Γιατί όμως; Κληρο­νομικά βάρη και φυλετικός χαρακτήρας; Μα τότε θα ’πρεπε μάλλον το αντίθετο να συμβαίνει!… Η εθνική κληρονομιά του Έλληνα είναι βαθιά πνευματική. Τότε; Πρέπει να παραδεχτούμε πως ο άνθρωπος δε γεν­νιέται αγκαλιά με το βιβλίο, του μαθαίνουν να το αγαπάει. Είναι θέμα γενικότερης παιδείας, που ξεκινά­ει βέβαια από την εκπαίδευση, από τα σχολεία όλων των βαθμίδων. Και εκεί φαίνεται πως υστερούμε. Γιατί εμείς από τα σχολεία βγάζουμε ανθρώπους που ακούν για βιβλίο, ακούν για μελέτη και το «βάζουν στα πόδια»! Κακογραμμένα βιβλία και μέθοδοι σκουριασμένες απωθούν τους νέους από το βιβλίο και την ευπρόσδεκτη και γόνιμη γνώση. Εκπαίδευση που βασίζεται στη μηχανική πρόσληψη γνώσεων, στην ψυχρή χρησιμοθηρία, στη «δια παντός μέσου» βαθμοθηρία, στη στείρα αποστήθιση, δημιουργεί στη συνέχεια απέχθεια για το βιβλίο, το σχολείο, τη μάθηση. Το «πρόβλημα του μαθήματος της έκθεσης» δεν είναι άσχετο με όλη αυτήν την κακή εκπαίδευση. Κακές επιδόσεις στην έκθεση δε σημαίνουν τίποτε άλλο από κακές σχέσεις με το βιβλίο γενικά.

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ ΜΕ ΑΙΤΙΟ – ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ

Κατά τον τρόπο αυτό ανάπτυξης παραγράφου στη θεματική προβάλλεται το αποτέλεσμα μιας κατάστασης ή ενός παράγοντα και στις λεπτομέρειες – σχόλια τα αίτια που οδήγησαν στο πιο πάνω αποτέλεσμα.

Παραδείγματα:

1§ Η διαφήμιση επιδρά αρνητικά και στην ωρίμανση της συνείδησης του καταναλωτή. Οδηγεί στην άμβλυνση της επίγνωσης της θέσης που αυτός κατέχει στο συγκεκριμένο σύστημα παραγωγής. Αναπτύσ­σει τις προϋποθέσεις για τη δημιουργία ενός τεχνητού κλίματος ευφορίας, μικρής διάρκειας, αλλά επα­ναλαμβανόμενου, μέσα από την ατέλειωτη ποικιλία των διαφημιζόμενων προϊόντων, που υπόσχονται «ότι θα γίνει κάποιος» που δεν πρόκειται να γίνει. Οι ψυχολογικές διακυμάνσεις και η κούραση από την προ­σπάθεια που δεν ολοκληρώνεται αφήνουν ορατά ίχνη στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του. Η κατά­σταση αυτή βρίσκει έκφραση και στο θεωρητικό επίπεδο, όπου γίνονται απόπειρες για την αφομοίωση απόψεων, όπως ότι δεν υπάρχουν τάξεις και κοινωνικά στρώματα ή ότι η ουσία των τάξεων είναι ψυχο­λογική. Η λογική κατάληξη είναι ότι όλοι οι καταναλωτές απολαμβάνουν το ίδιο περίπου επίπεδο ζωής και είναι άτομα που ανήκουν σε μια μεγάλη «μεσαία τάξη». Για να θεμελιωθούν τέτοιες απόψεις, τα όρια ανάμεσα στο πραγματικό και στο φανταστικό πρέπει να γίνονται ασαφή. Στην κατεύθυνση αυτή βοηθά σημαντικά και η διαφήμιση