Ερωτόκριτος

Η  Αρετούσα δεν εμφανίζεται καθόλου στο απόσπασμα, ωστόσο είναι πανταχού παρούσα. Η  αμετακίνητη αποφασιστικότητα, η σταθερότητα του χαρακτήρα της και η δύναμη του έρωτα της αποκαλύπτονται εμμέσως, πλην σαφώς. Αρχικά ο ποιητής, περιγράφοντας την είσοδο δυο πουλιών που ζευγαρώναν στο κελί της, κατορθώνει να μας περιγράψει τις  σκληρές συνθήκες ζωής στη φυλακή. Μόνο με ένα επίθετο. Σκοτεινή. Κι αυτό αρκεί.  Εφόσον ήδη μας έχει περιγράψει την ομορφιά της φύσης, τη λάμψη του ήλιου, τη δύναμη της ζωής κι η Αρετούσα εμφανίζεται να μην υποκύπτει στο πειρασμό, αποκαλύπτεται προδρομικά (ή… προσωλομικά) αληθινά «ελεύθερη πολιορκημένη». Έπειτα, ο λόγος δίνεται στη Φροσύνη, την  παραμάνα της, μια λαϊκή γυναίκα που τη συνόδευε κατά την φυλάκιση της,  κι εκείνη αντιλαμβάνεται σωστά πως τα πουλιά είναι οιωνός. Αλλά τον ερμηνεύει λάθος. Εικάζει, με τη λαϊκή σοφία που της έχει διδάξει σκληρά η ζωή,  πως σημαίνει ότι θα σταματήσει να είναι αρνητική στον γάμο, θα ξεχάσει τον Ερωτόκριτο, θα παντρευτεί τον ξένο και θα απελευθερωθεί… Κι από τα επιχειρήματά της, μολονότι τονίζει στο τέλος πως ο ξένος γλύτωσε την πατρίδα της κάνοντας έναν έμμεσο συναισθηματικό εκβιασμό, το ισχυρότερο είναι η ανάγκη υπακοής στην οικογένεια. «Υποτάξου στον πατέρα σου. Δεν μπορείς να του αντισταθείς. Εσύ θα μείνεις στη φυλακή κι αυτός εξορία.  Ακόμα κι αν πεθάνει ο πατέρας σου, οι εντολές δεν θα πάψουνε να ισχύουν…». Όμως, η Αρετούσα δεν την ακούει κι ανταμείβεται με τη δυνατότητα να μπορεί να τραγουδήσει στον Ερωτόκριτο -και, συγχωρήστε μου τον αναχρονισμό, «Καινούρια τώρα ζωή ας ξαναρχίσουμε οι δυο μας…»

Συγκρίνοντας, λοιπόν, τις δυο Αρετές, βλέπουμε πόσο ολωσδιόλου αντίθετα αντιδρούν στο θέμα του έρωτα και του γάμου -και κυρίως του γάμου από προξενιό. Η Αρετή εγκλωβισμένη από γεννησιμιού της στην αδιάκοπη φροντίδα της μητέρας της, αποκλεισμένη στους τέσσερις τοίχους της σπιτιού, μαθημένη να αντιμετωπίζεται σαν ένα πολύτιμο αντικείμενο, αφήνεται παθητικά και χωρίς αντίδραση σε μια αδιαμαρτύρητη αποδοχή των αποφάσεων των άλλων για την ίδια. Ίσως θα μπορούσαμε να πούμε ότι, σαν την Μουτζάν κι αυτή (εδώ, εδώ κι εδώ), μπορεί να αποδέχθηκε το γάμο της για να ξεφύγει από τον οικιακό εγκλεισμό της, πως ήταν ο μόνος τρόπος απόδρασης που εκ των πραγμάτων ήξερε. Την βλέπουμε όμως πιο μετά, το ίδιο πειθήνια, υπάκουα, αδιάφορα σχεδόν, να αφήνει την νυφική της κατοικία και να ακολουθεί τον αδερφό της. Ο θάνατος θα την βρει, ετεροπροσδιοριζόμενη πάντοτε, κομπάρσο στην ιστορία της ζωής της…

Η Αρετούσα αντίθετα, η καλομαθημένη βασιλοπούλα, γνωρίζει τον έρωτα κι αυτό αρκεί να την αλλάξει τελείως. Μπορεί να ταυτίζει τη ζωή της με τον Ερωτόκριτο, αλλά αυτό το κάνει αφού έχει μπορέσει να αυτοπροσδιοριστεί ίδια, είναι επιλογή της και το κατορθώνει ως ολοκληρωμένος άνθρωπος,  αψηφώντας παραδεδομένους θεσμούς και αντιλήψεις και μη διστάζοντας να συγκρουστεί με την πατρική εξουσία (με κάθε εξουσία ουσιαστικά, εφόσον ο πατέρας της είναι βασιλιάς) και τις κοινωνικές επιταγές… Κι αφού «πέρα πηγαίνει στην τιμή και την πεποίθησί» της κατορθώνει να ζήσει τον έρωτά της, εν πολλοίς να καθορίσει η ίδια την μοίρα της.  (Της γράφει κι ο Αλκίνοος ένα τραγουδάκι…).

Ξέρετε πολλές που το πέτυχαν αυτό;

Η κρητική κοινωνία του 17ου αιώνα, παράγωγο της οποίας είναι ο «Ερωτόκριτος», εξηγεί τη διαφορετικότητα αυτή στην συμπεριφορά των δύο Αρετών.  Η αναγκαστικά ειρηνική, μετά την  κατάλυση της βυζαντινής αυτοκρατορίας, συνύπαρξη Βενετών και Κρητικών έφερε την Κρήτη σε επαφή με την Αναγέννηση και τις ευεργετικές επιρροές της στο ανθρώπινο πνεύμα. Η ανάπτυξη του θεάτρου στην Κρήτη υποδηλώνει την ύπαρξη ενός καλλιεργημένου  κοινού, το οποίο έχει την δυνατότητα να σκεφτεί ελεύθερα και να κρίνει… Και σε ένα τέτοιο περιβάλλον, η εμφάνιση μιας λογοτεχνικής ηρωίδας με τα χαρακτηριστικά της Αρετούσας κρίνεται επαρκώς αιτιολογημένη…

Πηγή: http://afterschoolbar.blogspot.gr/2012/10/767-818.html

Η γυναίκα στην παραδοσιακή και στη σύγχρονη κοινωνία

Στις δυτικές κοινωνίες η παραδοσιακή-πατριαρχική οικογένεια χαρακτηριζόταν από την ανισότητα ανάμεσα στα δύο φύλα η οποία επεκτεινόταν σε όλους τους τομείς της ζωής.

Βασικά χαρακτηριστικά των παραδοσιακών-πατριαρχικών κοινωνιών ήταν:

1. O γάμος στηριζόταν στα κοινωνικο-οικονομικά συμφέροντα των δύο συμβαλλομένων οικογενειών· Επομένως ο έρωτας ή η ρομαντική αγάπη δεν αποτελούσε προϋπόθεση, ούτε υπήρχαν προσδοκίες για ανάπτυξη ενός τέτοιου είδους αγάπης. H επιλογή συντρόφου γινόταν από τους γονείς και οι επιθυμίες του ζευγαριού δε θεωρούνταν συνήθως σημαντικές.
2. H σεξουαλικότητα ήταν άμεσα συνυφασμένη με την αναπαραγωγή. H ανισότητα μεταξύ αντρών και γυναικών επεκτεινόταν και στη σεξουαλική τους ζωή. Οι άντρες είχαν το δικαίωμα πριν από το γάμο τους να έχουν σεξουαλικές εμπειρίες – όμως θέλοντας να εξασφαλίσουν τη συνέχεια στην καταγωγή και τη μεταβίβαση της περιουσίας, ήθελαν να είναι σίγουροι ότι μια συγκεκριμένη γυναίκα θα ήταν η μητέρα των παιδιών τους. Για αυτό η παρθενιά ήταν μια θεμελιώδης αρετή που έπρεπε να χαρακτηρίζει μια γυναίκα για να μπορέσει να παντρευτεί, ενώ παράλληλα η αφοσίωση και η πίστη προς τον άντρα τους ήταν δύο αρετές που καλλιεργούνταν στα κορίτσια και απαιτούνταν από την παραδοσιακή κοινωνία ώστε να μπορέσει ένας γάμος να στεριώσει.
3. Οι οικογένειες ήταν πολυμελείς – τα παιδιά αποτελούσαν οικονομική επένδυση για μια οικογένεια αφού τόσο οι αγροτικές εργασίες όσο και οι δουλειές του νοικοκυριού απαιτούσαν μεγάλο αριθμό εργατικών χεριών. Τα παιδιά έπρεπε να είναι υπάκουα στους γονείς [βρίσκονταν σε παρόμοια κοινωνική θέση όπως και οι γυναίκες] ενώ παράλληλα, δεν ανατρέφονταν με βάση τις ψυχοσωματικές τους ανάγκες αλλά οι γονείς ενδιαφέρονταν περισσότερο για τη συνεισφορά τους στις κοινές οικογενειακές ασχολίες που είχαν ως στόχο την επιβίωση της οικογένειας.                    H ανάπτυξη της τεχνολογίας και των επιστημών και η εξάπλωσή τους σε μια μεγάλη μερίδα χωρών ήταν ένας από τους πιο σημαντικούς λόγους που επηρέασαν τις αξίες, τις αντιλήψεις και κατά συνέπεια τη συμπεριφορά των ανθρώπων. Οι γενικές αυτές κοινωνικο-οικονομικές αλλαγές συνοδεύτηκαν από μια σειρά αλλαγών στους διάφορους κοινωνικούς θεσμούς – όπως η οικογένεια. O ρόλος των γυναικών μέσα στην οικογένεια και στην κοινωνία γενικότερα έχει ενδυναμωθεί αφού σήμερα διεκδικούν το δικαίωμα μόρφωσης τους, ένταξης στην αγορά εργασίας, είναι οικονομικά ανεξάρτητες, διεκδικούν μεγαλύτερη νομική ισότητα, έχουν περισσότερη ελευθερια .