Α λυκείου Εκθεση

 ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ

H παράγραφος ορίζεται, τυπικά, ως τμήμα του πεζού λόγου νοηματικά αυτοτελές και οπτικά ευδιάκριτο. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Είναι πρωτίστως άρθρωση λόγου με τους όρους που επιβάλλει η ανάγκη επικοινωνίας χωρίς κενά και ασάφειες, πειθούς και καλαισθησίας. Γι’ αυτό συχνά αρκεί μία μόνο παράγραφος, για να φανούν οι γνώσεις, η ευαισθησία, η αφηγηματική και περιγραφική ικανότητα, η ακριβολογία, η πειθαρχία στους κανόνες της λογικής, η τάξη, η πειστικότητα και γενικότερα η συγκρότηση κάποιου. Αν όλα αυτά μπορεί να φανούν από μία παράγραφο, τότε θα πρέπει να συμπεράνουμε ότι τόσο οι δυνατότητες που προσφέρει όσο και οι απαιτήσεις, για να γραφεί μια καλή παράγραφος, είναι πραγματικά μεγάλες. 

Τα δομικά στοιχεία της παραγράφου

Τα βασικά δομικά στοιχεία της παραγράφου είναι τρία:

Η θεματική Πρόταση ή Περίοδος (ΘΠ)

Οι Λεπτομέρειες ή Σχόλια (Λ)

Η Πρόταση Κατακλείδα (ΠΚ).

Η θεματική Πρόταση ή Περίοδος 

Θεματική είναι η πρόταση ή η περίοδος της παραγράφου που με συντομία, ακρίβεια και σαφήνεια –γι’ αυτό καλό είναι να αποφεύγονται οι συνθέτες προτάσεις- εκφράζει την κύρια ιδέα που θέλουμε να αναπτύξουμε. Με άλλα λόγια, στη θεματική πρόταση δηλώνεται, χωρίς περιστροφές, η πρόθεση μας και για ό,τι σκοπεύουμε να γράψουμε στην παράγραφο, αλλά και πώς θα το γράψουμε, αν βέβαια πρόκειται για μια καλή παράγραφο που τη διέπει η λογική από την αρχή ως το τέλος της. Για παράδειγμα, αν έχουμε στο νου μας να γράψουμε μια παράγραφο με σύγκριση και αντίθεση, καλό είναι η αντίθεση αυτή να δηλώνεται και στη θεματική της πρόταση, ώστε να μην προοικονομείται μόνο το περιεχόμενο της παραγράφου, αλλά και ο τρόπος οργάνωσης του.

Η θεματική πρόταση βρίσκεται συνήθως στην αρχή της παραγράφου, αλλά αυτό δεν είναι υποχρεωτικό. Δεν υπάρχουν τυπικές υποχρεώσεις στο λόγο, αλλά μόνο λογικές. Αυτό σημαίνει ότι, κατά την κρίση αυτού που γράφει την παράγραφο, η θεματική πρόταση μπορεί να μπει στην αρχή, στο μέσο, στο τέλος της ή και να μη δηλώνεται σαφώς, αλλά να συνάγεται από τα σχόλια της παραγράφου.

Αν η θεματική πρόταση βρίσκεται στην αρχή της παραγράφου, η πορεία της σκέψης είναι παραγωγική, δηλαδή από το γενικό (ΘΠ) στο ειδικό (λεπτομέρειες). Αν η θεματική πρόταση βρίσκεται στο τέλος, όπου μάλιστα ενδέχεται να ταυτίζεται με την κατακλείδα, η πορεία της σκέψης είναι επαγωγική, δηλαδή από το μερικό (λεπτομέρειες) στο γενικό (ΘΠ).

Οι Λεπτομέρειες ή Σχόλια 

Λεπτομέρειες ή σχόλια είναι οι περίοδοι και οι προτάσεις με τις οποίες εκφράζονται δευτερεύουσες ιδέες που διασαφηνίζουν, επεξηγούν, αναπτύσσουν, αιτιολογούν και γενικά στηρίζουν την κύρια ιδέα που υπάρχει στη θεματική πρόταση.

Οι λεπτομέρειες διακρίνονται σε βασικές και βοηθητικές προτάσεις.

Οι βασικές προτάσεις (δευτερεύουσες ιδέες) επιτελούν μία μόνο λειτουργία: αναπτύσσουν την κύρια ιδέα (θεματική πρόταση) της παραγράφου παρουσιάζοντας στον αναγνώστη μια νέα ή διαφορετική άποψη της. Υποστηρίζουν άμεσα την κύρια ιδέα της παραγράφου και την κάνουν πιο κατανοητή.

Οι βοηθητικές προτάσεις (διασαφήσεις των δευτερευουσών ιδεών) επιτελούν δύο λειτουργίες, μία άμεση και μία έμμεση. Άμεσα αναπτύσσουν τη βασική πρόταση στην οποία αναφέρονται, πληροφορώντας τον αναγνώστη για κάτι νέο ή διαφορετικό σχετικά με την πρόταση αυτή' έμμεσα βοηθούν τη βασική πρόταση να αναπτύξει τη θεματική πρόταση, δηλαδή την κύρια ιδέα της παραγράφου. Γι’ αυτό οι βοηθητικές προτάσεις πρέπει να σχετίζονται στενά, να έχουν δηλαδή ενότητα, και με τη βασική πρόταση και με τη θεματική.

Σε μερικές παραγράφους (κυρίως σε παραγράφους που αναπτύσσονται με διαίρεση) είναι πιθανό να διασαφηνίζονται με ειδικότερες λεπτομέρειες και οι διασαφήσεις των δευτερευουσών ιδεών.

Ειδικές λεπτομέρειες ανάπτυξης της παραγράφου:

Ορισμός

Διαίρεση

Παραδείγματα

Σύγκριση και αντίθεση

Αναλογία

Αιτιολόγηση

Αίτια και αποτελέσματα

Συνδυασμός μεθόδων.

Η Πρόταση Κατακλείδα 

Η πρόταση κατακλείδα βρίσκεται, όταν δεν παραλείπεται, πάντα στο τέλος της παραγράφου. Κλείνοντας την παράγραφο συνοψίζει το θέμα της ή προετοιμάζει τη μετάβαση στην επόμενη παράγραφο ή λειτουργεί ως μερικό συμπέρασμα σε ένα αποδεικτικό κείμενο.