ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Α ΚΑΙ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΕΤΕΡΟΠΤΩΤΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ

Όταν ο ονοματικός προσδιορισμός δεν συμφωνεί στην πτώση με τη λέξη που προσδιορίζει τότε καλείται ετερόπτωτος προσδιορισμός και τίθεται σε μια από τις πλάγιες πτώσεις: Γενική, Δοτική, Αιτιατική.

​Γενική
Όταν εξαρτάται από ουσιαστικό ή επίθετο μπορεί να είναι:

• Γενική Διαιρετική: Φανερώνει το σύνολο, ενώ το ουσιαστικό ή το επίθετο είναι μέρος του συνόλου αυτού. Συχνά τη βρίσκουμε ύστερα από λέξεις που δηλώνουν ποσό, αριθμό, εμπρόθετο προσδιορισμό, και υπερθετικό (πολὺ, πᾶν, τὶ, ἡμισυ)

Π.χ.        Πολλοί τῶν στρατιωτῶν. 
Οἱ νέοι τῶν ὁπλιτῶν.

• Γενική Κτητική: Φανερώνει τον κτήτορα, κάτοχο ενός πράγματος. Συχνά τίθεται ύστερα από τα: φίλος, συγγενής, ξένος, κοινὸς, ἱερὸς, ἐχθρὸς, οἰκεῖος, ἑταῖρος, ἴδιος.

Π.χ.        Ἡ οἰκία τοῦ πρυτάνεως. 
Μένων ἦν φίλος τοῦ Ἀριαίου.

• Γενική του Δημιουργού: Φανερώνει εκείνον που δημιουργεί κάτι.

Π.χ.        Νόμοι Δράκοντος. 
Λόγος Λυσίου.
Ἔργον ἀνδρὸς.

• Γενική του Περιεχομένου ή της Ύλης: Φανερώνει την ύλη από την οποία είναι κατασκευασμένο  κάτι ή το περιεχόμενό του.

Π.χ.        Τοῖχος πλίνθου.
                Στέφανος δάφνης.       

• Γενική της Ιδιότητας: Φανερώνει το μέγεθος, την ένταση, την ηλικία, το χρόνο και συνοδεύεται από αριθμητικό.

Π.χ.        Ὁδὸς πέντε ἡμερῶν.
                Παῖς τριῶν ἐτῶν.
                Μισθὸς τριῶν ἡμερῶν.

• Γενική της Καταγωγής ή της Συγγένειας: Φανερώνει καταγωγή ή συγγενική σχέση.

Π.χ.        Ὁ Θουκυδίδης Ὀλόρου.

• Γενική της Αξίας ή του τιμήματος: Φανερώνει το πόσο αξίζει ένα πράγμα. Επίθετα που δέχονται γενική της αξίας είναι: ἄξιος, ἀνάξιος, ἀντάξιος, τίμιος, ὤνιος, ὠνητὸς.

Π.χ.        Οἰκία δέκα μνῶν.     

• Γενική της Αιτίας: Φανερώνει την αιτία για την οποία γίνεται κάτι. Επίθετα που δέχονται γενική της αιτίας είναι: αἴτιος, ἀναίτιος, ἔνοχος, ὑπέυθυνος, ὑπόδικος, ὑπόλογος.

Π.χ.        Ὑπόδικος κολπῆς.
                Ἔνοχος δειλίας.

• Γενική Υποκειμενική: Φανερώνει το υποκείμενο κάποιας ενέργειας. Για να την εντοπίσουμε τρέπουμε τον προσδιορισμό σε ρήμα, οπότε η γενική θα τεθεί ως Υποκείμενο.

Π.χ.        Ἡ εἴσοδος τῶν Ἀθηναίων → Εἰσῆλθον οἱ Ἀθηναῖοι.
                Ἡ νίκη τῶν Ἑλλήνων → Νίκησαν οἱ Ἑλληνες.

• Γενική Αντικειμενική: Φανερώνει το αντικείμενο κάποιας ενέργειας. Ακολουθούμε την ίδια διαδικασία, αλλά τώρα η γενική θα είναι αντικείμενο του ρήματος. Επίθετα που συντάσσονται με γενική αντικειμενική είναι όσα φανερώνουν επιμέλεια ή αμέλεια, μνήμη ή λήθη, εμπειρία ή απειρία, μετοχή ή πλησμονή, εξουσία, χωρισμό, απαλλαγή, στέρηση, διαφορά, φειδώ και όσα επίθετα φανερώνουν σύγκριση.

Π.χ.        Μέτοχος τοῦ πολέμου.
                Ἐπιμελὴς τῶν οἰκεὶων.
                Φειδωλὸς κόπων.

• Γενική Συγκριτική: Φανερώνει σύγκριση και τίθεται ύστερα από λέξεις συγκριτικού βαθμού. Επίσης ύστερα από επίθετα που λήγουν σε –πλάσιος και ύστερα από τα: ἕτερος, πρότερος, δεύτερος, ὕστερος, ἄλλος, περισσὸς, ἐνάντιος, ἀλλότριος. Η γενική συγκριτική πολύ συχνά επιτελεί και τον ρόλο του β’ όρου σύγκρισης.

 
Όταν εξαρτάται από επίρρημα η γενική μπορεί να είναι:

• Γενική Διαιρετική: Όταν εξαρτάται από επιρρήματα τοπικά, χρονικά, ποσοτικά.

Π.χ.        Πανταχοῦ τῆς γῆς.
                Πότε τῆς νυκτὸς.
                Ποῦ τῆς γῆς.

• Γενική της Αφετηρίας: Όταν εξαρτάται από επιρρήματα Τροπικά, από όσα φανερώνουν απομάκρυνση ή χωρισμό, από τα προθετικά (ἑντὸς, εἴσω, ἔγγὺς, πλησίον, ὅπισθεν, ἕμπροσθεν, μεταξὺ, ἐναντίον, ἐκατέρωθεν).

Π.χ.        Πλησίον τοῦ τείχους.
                Ἔξω αὐλείων πυλῶν.


Δοτική

​Η δοτική που εξαρτάται από ουσιαστικό ονομάζεται Δοτική Αντικειμενική και είναι ετερόπτωτος προσδιορισμός.
Π.χ.        Δωρεὰ τῷ Δήμῳ.
              Ἔδωκα δῶρα τοῖς θεοῖς. 
Η δοτική που εξαρτάται από επίθετο ονομάζεται Δοτική Αντικειμενική και είναι ετερόπτωτος προσδιορισμός. Επίθετα που συντάσσονται με Δοτική Αντικειμενική είναι όσα σημαίνουν:

• ωφέλεια ή βλάβη: ὠφέλιμος, βλαβερὸς, ἐπιζήμιος.
• Φιλία ή έχθρα: Φίλος, ἐχθρὸς, πολέμιος, διάφορος, ἐνάντιος, δύσνους, δυσμενὴς, εὔνους.
• Ευπείθεια ή υποταγή: εὐπεθὴς, ὑπήκοος.
• Αρμόζει ή πρέπει: ἀρμόδιος, πρεπώδης, ἀπρεπὴς.
• Ομοιότητα ή ταυτότητα: ὁ αὐτὸς, ὁ ὅμοιος, ἀνόμοιος, πολλαπλάσιος.
• Ισότητα ή συμφωνία: ἴσος, ἄνισος, ἴσόρροπος, σύμφωνος, ὁμόγλωσσος.
• Ακολουθία ή διαδοχή: ἀκόλουθος, διάδοχος.
• Προσέγγιση ή μείξη: πλησίος, γείτων, ὅμορος, ἄμικτος.
• Σύνθετα με τις προθέσεις εν και συν: συγγενής, ἔμφυτος, ἔνοχον, σύμφυτος.