ΑΡΧΑΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ

Συνοπτικά:

• Μονόπτωτο ρήμα:
  • Απλό αντικείμενο
  • Σύστοιχο αντικείμενο (π.χ. λέω λόγια)
• Δίπτωτο ρήμα:
  • Αιτιατική + Γενική/Δοτική → Αιτιατική = άμεσο
  • Αιτιατική + Αιτιατική → Έμψυχο = άμεσο
  • Αιτιατική έμψυχη + Αιτιατική έμψυχη → Πρόθεση = έμμεσο
  • Γενική + Δοτική → Άμεσο = γενική
  • Δευτερεύουσα πρόταση / Απαρέμφατο = άψυχη αιτιατική

Α. Μονόπτωτα Ρήματα:

• Με γενική συντάσσονται τα ρήματα που σημαίνουν: μνήμη, λήθη, αμέλεια, επιμέλεια, φειδώ, επιθυμία, επόλαυση, συμμετοχή, αφθονία, στέρηση, αίσθηση, απόπειρα, επιτυχία, αποτυχία, έναρξη, λήξη, εξουσία, χωρισμό, απομάκρυνση, αποχή, απαλλαγή, σύγκριση, διαφορά, υπεροχή. Επίσης και πολλά σύνθετα με τις προθέσεις ἀπὸ, κατὰ, πρὸ, ὑπέρ.
• Με δοτική συντάσσονται τα ρήματα που σημαίνουν: πρέπει, αρμόζει, φιλική ή εχθρική διάθεση, προσέγγιση, επικοινωνία, ακολουθία, διαδοχή, υποταγή, ισότητα, ομοιότητα, συμφωνία. Επίσης τα σύνθετα με τις προθέσεις ἐν, σὺν, ἐπὶ, παρὰ, ὑπὸ, προς (εξαίρεση: ὡφελῶ, βλάπτω + αιτ.).
• Με αιτιατική συντάσσονται τα ρήματα που σημαίνουν: ωφέλεια ή βλάβη με λόγια και έργα, ψυχικό πάθος, προσπάθεια, καταδίωξη κ.ὰ.

• Σύστοιχο αντικείμενο: Λέμε το αντικείμενο που προέρχεται από την ίδια ρίζα με το ρήμα ή από τη ρίζα άλλου συνώνυμου ρήματος.

Π.χ. Πάσχω πάθη, αθενῶ νόσον, κινδυνεύω κίνδυνον.
Όταν το σύστοιχο αντικείμενο συνοδεύεται από επιθετικό προσδιορισμό, τότε παραλείπεται, μένει μόνο ο επιθετικός προσδιορισμός, μεταβάλλεται σε ουδέτερο γένος, συνήθως πληθυντικού αριθμού, και παίρνει τη θέση του σύστοιχου αντικειμένου.
Π.χ. Πάσχουσι μεγάλα, Ἁμαρτάνω πολλὰ, ποιῶ ταῦτα.


Β. Δίπτωτα Ρήματα:

• Με δυο αιτιατικές συντάσσονται τα ρήματα: ἐρωτῶ, εἰσπράτω, ζητῶ, ἀποκρύπτω, ἀποστερῶ, διδάσκω, ἐνδύω.

Σε αυτή την περίπτωση άμεσο είναι το έμψυχο και έμμεσο το άψυχο.

• Με δυο αιτιατικές από τις οποίες η μια είναι αντικείμενο και η άλλη κατηγορούμενο του αντικειμένου συντάσσονται τα ρήματα: λέγω, καλῶ, ὀνομάζω, προσαγορεύω, θεωρῶ, ἐκλέγω, διορίζω, καθιστῶ, παρουσιάζω, ποιῶ.

Π.χ. Τήν τοιαύτην δύναμιν ἀνδρείαν ἔγωγε καλῶ.
Π.χ.  Νόμιζε τήν μέν πατρίδα οἷκον, τούς δέ πολίτας ἑταίρους.

• Με αιτιατική και δοτική συντάσσονται τα ρήματα: λέγω, δίδωμι, δείκνυμι, συμβουλεύω, ἀποκρίνομαι, ἀντιτάσσω, φέρω, παρέχω, πέμπω, προσαρμόζω. Επίσης όσα δηλώνουν: εξίσωση, εξομοίωση, ανάμειξη, συμφιλίωση. Τέλος, τα σύνθετα με τις προθέσεις ἐν και σὺν.

Σ’ αυτή την περίπτωση Άμεσο είναι το αντικείμενο σε Αιτιατική.

• Με αιτιατική και γενική συντάσσονται τα ρήματα: γεμίζω, πληρῶ, ἐρημῶ, ἑστιῶ, άνταλλάσσω, κωλύω. Επίσης τα σύνθετα με τις προθέσεις κατὰ, ἀπὸ, ἐκ, πρὸ.

Σ’ αυτή την περίπτωση Άμεσο είναι το αντικείμενο σε Αιτιατική.

• Με γενική και δοτική συντάσσονται τα ρήματα που σημαίνουν: μετάδοση, παραχώρηση και το ρήμα φθονῶ (=αρνούμαι κάτι σε κάποιον).

Σ’ αυτή την περίπτωση Άμεσο είναι το αντικείμενο σε Γενική.​