ξενοφώντας 16-23

Ξενοφώντος «Ελληνικά» Βιβλίο 2. Κεφαλαίο 2. §16-23 (κείμενο, μετάφραση, ασκήσεις σχολικού)

[16]Τοιούτων δὲ ὄντων Θηραμένης εἶπεν ἐν ἐκκλησίᾳ ὅτι εἰ βούλονται αὐτὸν πέμψαι παρὰ Λύσανδρον, εἰδὼς ἥξει Λακεδαιμονίους πότερον ἐξανδραποδίσασθαι τὴν πόλιν βουλόμενοι ἀντέχουσι περὶ τῶν τειχῶν ἢ πίστεως ἕνεκα. Πεμφθεὶς δὲ διέτριβε παρὰ Λυσάνδρῳ τρεῖς μῆνας καὶ πλείω, ἐπιτηρῶν ὁπότε Ἀθηναῖοι ἔμελλον διὰ τὸ ἐπιλελοιπέναι τὸν σῖτον ἅπαντα ὅ τι τις λέγοι ὁμολογήσειν. [17] Ἐπεὶ δὲ ἧκε τετάρτῳ μηνί, ἀπήγγειλεν ἐν ἐκκλησίᾳ ὅτι αὐτὸν Λύσανδρος τέως μὲν κατέχοι, εἶτα κελεύοι εἰς Λακεδαίμονα ἰέναι· οὐ γὰρ εἶναι κύριος ὧν ἐρωτῷτο ὑπ’ αὐτοῦ, ἀλλὰ τοὺς ἐφόρους. Μετὰ ταῦτα ᾑρέθη πρεσβευτὴς εἰς Λακεδαίμονα αὐτοκράτωρ δέκατος αὐτός.

Μετάφραση: Ενώ τα πράγματα βρίσκονταν σ’ αυτό το σημείο, ο Θηραμένης είπε στη Συνέλευση ότι αν θελήσουν να τον στείλουν στο Λύσανδρο, θα επιστρέψει γνωρίζοντας, αν οι Λακεδαιμόνιοι επιμένουν στο ζήτημα της κατεδάφισης των τειχών, επειδή θέλουν να υποδουλώσουν την πόλη ή για να έχουν κάποια εγγύηση καλής πίστης. Όταν όμως τον έστειλαν, έμεινε κοντά στο Λύσανδρο καθυστερώντας για περισσότερο από τρεις μήνες, περιμένοντας πότε οι Αθηναίοι, εξαιτίας της παντελούς έλλειψης τροφίμων, θα αποδέχονταν οποιουσδήποτε όρους τους πρότεινε κάποιος. Αφού, λοιπόν, επέστρεψε τέσσερις μήνες μετά, ανέφερε στη Συνέλευση ότι τάχα τον κρατούσε αρχικά ο Λύσανδρος, και στη συνέχεια τον διέταξε να πάει στη Λακεδαίμονα, γιατί δεν ήταν ο ίδιος αρμόδιος να δώσει απαντήσεις στα ζητήματα για τα οποία τον ρωτούσε, αλλά οι έφοροι. Μετά από αυτά εκλέχτηκε για να σταλεί μαζί με άλλους εννέα ως πρεσβευτής στη Λακεδαίμονα με απόλυτη πληρεξουσιότητα.   

[18]Λύσανδρος δὲ τοῖς ἐφόροις ἔπεμψεν ἀγγελοῦντα μετ’ ἄλλων Λακεδαιμονίων Ἀριστοτέλην, φυγάδα Ἀθηναῖον ὄντα, ὅτι ἀποκρίναιτο Θηραμένει ἐκείνους κυρίους εἶναι εἰρήνης καὶ πολέμου. [19] Θηραμένης δὲ καὶ οἱ ἄλλοι πρέσβεις ἐπεὶ ἦσαν ἐν Σελλασίᾳ, ἐρωτώμενοι δὲ ἐπὶ τίνι λόγῳ ἥκοιεν εἶπον ὅτι αὐτοκράτορες περὶ εἰρήνης, μετὰ ταῦτα οἱ ἔφοροι καλεῖν ἐκέλευον αὐτούς. Ἐπεὶ δ’ ἧκον, ἐκκλησίαν ἐποίησαν, ἐν ᾗ ἀντέλεγον Κορίνθιοι καὶ Θηβαῖοι μάλιστα, πολλοὶ δὲ καὶ ἄλλοι τῶν Ἑλλήνων, μὴ σπένδεσθαι Ἀθηναίοις, ἀλλ’ ἐξαιρεῖν.

Μετάφραση: Ο Λύσανδρος έστειλε στους εφόρους, μαζί με άλλους Λακεδαιμονίους, τον Αριστοτέλη, ο οποίος ήταν Αθηναίος εξόριστος, για να τους ενημερώσει ότι απάντησε στο Θηραμένη πως αυτοί είχαν τη δικαιοδοσία να αποφασίζουν για πόλεμο και ειρήνη. Όταν, λοιπόν, ο Θηραμένης και οι άλλοι πρέσβεις έφτασαν στη Σελλασία και τους ρώτησαν για ποιο λόγο είχαν έρθει, αυτοί απάντησαν ότι είχαν έρθει με απόλυτη πληρεξουσιότητα να διαπραγματευτούν την ειρήνη. Τότε οι έφοροι διέταξαν να τους καλέσουν στη Σπάρτη. Όταν έφτασαν εκεί συγκάλεσαν συνέλευση, στην οποία και άλλοι πολλοί από τους Έλληνες, προπάντων όμως οι Κορίνθιοι και οι Θηβαίοι αντιπρότειναν να μην συνθηκολογήσουν με τους Αθηναίους, αλλά να τους αφανίσουν.

[20]Λακεδαιμόνιοι δὲ οὐκ ἔφασαν πόλιν Ἑλληνίδα ἀνδραποδιεῖν μέγα ἀγαθὸν εἰργασμένην ἐν τοῖς μεγίστοις κινδύνοις γενομένοις τῇ Ἑλλάδι, ἀλλ’ ἐποιοῦντο εἰρήνην ἐφ’ ᾧ τά τε μακρὰ τείχη καὶ τὸν Πειραιᾶ καθελόντας καὶ τὰς ναῦς πλὴν δώδεκα παραδόντας καὶ τοὺς φυγάδας καθέντας τὸν αὐτὸν ἐχθρὸν καὶ φίλον νομίζοντας Λακεδαιμονίοις ἕπεσθαι καὶ κατὰ γῆν καὶ κατὰ θάλατταν ὅποι ἂν ἡγῶνται.[21] Θηραμένης δὲ καὶ οἱ σὺν αὐτῷ πρέσβεις ἐπανέφερον ταῦτα εἰς τὰς Ἀθήνας.

Μετάφραση: Οι Λακεδαιμόνιοι, όμως, αρνήθηκαν να υποδουλώσουν πόλη ελληνική, η οποία είχε προσφέρει πολύ μεγάλες υπηρεσίες στην Ελλάδα, όταν διέτρεχε τον έσχατο κίνδυνο. αλλά ήταν διατεθειμένοι να συνάψουν ειρήνη υπό τον όρο οι Αθηναίοι, αφού γκρεμίσουν τα Μακρά τείχη και τα τείχη του Πειραιά και παραδώσουν όλα τα πλοία τους, εκτός από δώδεκα και φέρουν πίσω τους εξόριστους, έχοντας τους ίδιους εχθρούς και φίλους με τους Λακεδαιμονίους να ακολουθούν αυτούς και στη στεριά και στη θάλασσα, όπου τους οδηγούν αυτοί. Ο Θηραμένης και οι πρέσβεις που ήταν μαζί του επέστρεψαν με αυτούς τους όρους στην Αθήνα.

[22] Εἰσιόντας δ’ αὐτοὺς ὄχλος περιεχεῖτο πολύς, φοβούμενοι μὴ ἄπρακτοι ἥκοιεν· οὐ γὰρ ἔτι ἐνεχώρει μέλλειν διὰ τὸ πλῆθος τῶν ἀπολλυμένων τῷ λιμῷ. Τῇ δὲ ὑστεραίᾳ ἀπήγγελλον οἱ πρέσβεις ἐφ’ οἷς οἱ Λακεδαιμόνιοι ποιοῖντο τὴν εἰρήνην· προηγόρει δὲ αὐτῶν Θηραμένης, λέγων ὡς χρὴ πείθεσθαι Λακεδαιμονίοις καὶ τὰ τείχη περιαιρεῖν. Ἀντειπόντων δέ τινων αὐτῷ, πολὺ δὲ πλειόνων συνεπαινεσάντων, ἔδοξε δέχεσθαι τὴν εἰρήνην.[23] Μετὰ δὲ ταῦτα Λύσανδρός τε κατέπλει εἰς τὸν Πειραιᾶ καὶ οἱ φυγάδες κατῇσαν καὶ τὰ τείχη κατέσκαπτον ὑπ’ αὐλητρίδων πολλῇ προθυμίᾳ, νομίζοντες ἐκείνην τὴν ἡμέραν τῇ Ἑλλάδι ἄρχειν τῆς ἐλευθερίας.

Μετάφραση: Καθώς έμπαιναν στην πόλη τους περικύκλωσε πλήθος κόσμου, επειδή φοβόταν μήπως είχαν επιστρέψει άπρακτοι· γιατί δεν χωρούσε πια άλλη αναβολή, καθώς ήταν πολλοί αυτοί που πέθαιναν από την πείνα. Την επόμενη μέρα οι πρέσβεις ανακοίνωσαν με ποιους όρους οι Λακεδαιμόνιοι θα έκαναν την ειρήνη· και εξ ονόματός τους μίλησε ο Θηραμένης που υποστήριξε ότι πρέπει να αποδεχτούν τους όρους των Λακεδαιμονίων και να γκρεμίσουν τα τείχη. Μερικοί διαφώνησαν μαζί του, οι περισσότεροι όμως επιδοκίμασαν τις προτάσεις του και αποφασίστηκε να δεχτούν την ειρήνη. Μετά από αυτά ο Λύσανδρος κατέπλευσε στον Πειραιά και οι εξόριστοι επέστρεψαν στην Αθήνα και πανηγυρίζοντας υπό τον ήχο των αυλών, άρχισαν με μεγάλη προθυμία να γκρεμίζουν τα τείχη, γιατί θεωρούσαν ότι εκείνη η μέρα ήταν η πρώτη της ελευθερίας στην Ελλάδα.

Ερωτήσεις - Ασκήσεις

1. Γιατί ζήτησε ο Θηραμένης να σταλεί ως πρεσβευτής στους Λακεδαιμονίους; Γιατί άργησε να επιστρέψει από την αποστολή;

Ο Θηραμένης προέβαλε ως επιχείρημα στους Αθηναίους πως αν τον έστελναν στον Λύσανδρο, θα επέστρεφε γνωρίζοντας ποιες ακριβώς ήταν οι προθέσεις των Σπαρτιατών, και για ποιο λόγο επέμεναν τόσο στο γκρέμισμα των τειχών της Αθήνας. Θα γνώριζε, δηλαδή, αν οι Σπαρτιάτες ήθελαν να γκρεμιστούν τα τείχη προκειμένου να υποδουλώσουν την πόλη ή αν το ζητούσαν απλώς ως ένδειξη καλής θέλησης απ’ την πλευρά των Αθηναίων∙ ως εγγύηση πως ήταν πράγματι πρόθυμοι να γίνουν σύμμαχοι των Σπαρτιατών. Οι ίδιοι οι Αθηναίοι, άλλωστε, είχαν προσεγγίσει τον βασιλιά των Σπαρτιατών Άγι, λέγοντας πως ήταν έτοιμοι να συνθηκολογήσουν και να γίνουν σύμμαχοί τους. Ίσως, οπότε, το αίτημα της Σπάρτης να ήταν μια σκληρή, μα βασική προϋπόθεση, για να μπορέσουν να πιστέψουν την ειλικρίνεια των Αθηναίων.

Η καθυστέρηση, ωστόσο, του Θηραμένη -που παρέμεινε περισσότερο από τρεις μήνες κοντά στον Λύσανδρο-, ερμηνεύεται με αρνητικό τρόπο από τον Ξενοφώντα. Ο ιστορικός θεωρεί πως ο Θηραμένης σκόπιμα παρέμεινε ανενεργός για τόσο μεγάλο διάστημα, περιμένοντας επί της ουσίας πότε οι Αθηναίοι θα εξαντλούνταν πλήρως από την έλλειψη τροφίμων και θα ήταν άρα έτοιμοι να δεχτούν όλους τους όρους των Σπαρτιατών, όσο επώδυνοι κι αν ήταν αυτοί. 

Ο ίδιος ο Θηραμένης, πάντως, όταν επέστρεψε στην Αθήνα ισχυρίστηκε πως άργησε τόσο πολύ γιατί ο Λύσανδρος τον κρατούσε ως αιχμάλωτο, και πως έπειτα τον διέταξε να μεταβεί στην Σπάρτη μιας και ο ίδιος δεν ήταν αρμόδιος να δώσει τις αναγκαίες απαντήσεις∙ καθώς αυτά ήταν ζητήματα που μόνο οι Έφοροι μπορούσαν να τα επιλύσουν.

Αν λάβουμε υπόψη μας πως στη συνέχεια οι Αθηναίοι εξέλεξαν τον Θηραμένη ως έναν από τους πρεσβευτές για τη διαπραγμάτευση της ειρήνευσης, τότε γίνεται αντιληπτό πως εξέλαβαν ως πειστικές τις εξηγήσεις του και πως δεν τον θεώρησαν υπεύθυνο για την πολύμηνη αργοπορία του. 

2.  Ποια δικαιοδοσία είχαν ως πρεσβευτές ο Θηραμένης και οι άλλοι;

Στον Θηραμένη και στους υπόλοιπους εννέα πρεσβευτές δόθηκε απ’ τους Αθηναίους απόλυτη δικαιοδοσία να διαπραγματευτούν με τους Σπαρτιάτες τους όρους της ειρήνευσης. Απόφαση που δήλωνε με σαφή τρόπο την απόγνωση στην οποία είχαν περιέλθει οι πολίτες της Αθήνας και τη συνεπαγόμενη θέλησή τους να ολοκληρωθούν όσο γινόταν πιο γρήγορα οι διαπραγματεύσεις, ώστε να καταστεί εφικτή η διάσωση του πληθυσμού απ’ την πλήρη έλλειψη τροφίμων. Άλλωστε, ήταν σαφές πως οι Έφοροι της Σπάρτης δεν επρόκειτο να συζητήσουν με ανθρώπους που δεν είχαν την αναγκαία και πλήρη εξουσιοδότηση για τις διαπραγματεύσεις.

3. Ποιους όρους έθεσαν οι Λακεδαιμόνιοι;

Οι όροι που έθεταν οι Λακεδαιμόνιοι ήταν οι ακόλουθοι: οι Αθηναίοι όφειλαν α) να γκρεμίσουν τα μακρά τείχη, όπως και αυτά του Πειραιά, β) να παραδώσουν τα πλοία τους, εκτός από δώδεκα, γ) να δεχτούν πίσω τους πολίτες που είχαν εξορίσει απ’ την πόλη∙ εκείνους δηλαδή που είχαν διώξει λόγω των ολιγαρχικών τους φρονημάτων, και δ) να ακολουθούν τους Σπαρτιάτες σε όλες τις πολεμικές τους δραστηριότητες είτε στη θάλασσα είτε στην ξηρά, έχοντας πλέον τους ίδιους φίλους και εχθρούς μ’ εκείνους∙ να γίνουν δηλαδή οι Αθηναίοι πιστοί σύμμαχοι των Σπαρτιατών.

4.  το κείμενο (§ 16-19) να γραφεί με τις αλλαγές:

Θηραμένης = πρέσβεις, Λύσανδρος = στρατηγοί (Λακεδαιμονίων)

Τοιούτων δὲ ὄντων πρέσβεις εἶπον ἐν ἐκκλησίᾳ ὅτι εἰ βούλονται αὐτούς πέμψαι παρὰ στρατηγούς, εἰδότες ἥξουσι Λακεδαιμονίους πότερον ἐξανδραποδίσασθαι τὴν πόλιν βουλόμενοι ἀντέχουσι περὶ τῶν τειχῶν ἢ πίστεως ἕνεκα. Πεμφθέντες δὲ διέτριβον παρὰ (τοῖς) στρατηγοῖς τρεῖς μῆνας καὶ πλείω, ἐπιτηροῦντεςὁπότε Ἀθηναῖοι ἔμελλον διὰ τὸ ἐπιλελοιπέναι τὸν σῖτον ἅπαντα ὅ τι τις λέγοι ὁμολογήσειν. [17] Ἐπεὶ δὲ ἧκον τετάρτῳ μηνί, ἀπήγγειλαν ἐν ἐκκλησίᾳ ὅτι αὐτούς στρατηγοί τέως μὲν κατέχοιεν, εἶτα κελεύοιεν εἰς Λακεδαίμονα ἰέναι· οὐ γὰρ εἶναι κύριοι ὧν ἐρωτῷντο ὑπ’ αὐτῶν, ἀλλὰ τοὺς ἐφόρους.

5. Να καταγραφούν οι ονοματικές προτάσεις και να δηλωθεί η εξάρτηση, ο συντακτικός τους ρόλος και η εκφορά τους. (§ 16-17)

ὅτι εἰδὼς ἥξει Λακεδαιμονίους: Δευτερεύουσα ειδική πρόταση ως αντικείμενο του ρήματος της κύριας πρότασης (εἶπεν). Εκφέρεται με οριστική (και όχι ευκτική του πλαγίου λόγου), παρά την εξάρτησή της από ιστορικό χρόνο, για να δηλωθεί με έμφαση η έννοια του πραγματικού.

πότερον ἐξανδραποδίσασθαι τὴν πόλιν βουλόμενοι ἀντέχουσι περὶ τῶν τειχῶν ἢ πίστεως ἕνεκα: Δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική, διμελής, ολικής άγνοιας, ως αντικείμενο στη μετοχή εἰδὼς της ειδικής πρότασης, από την οποία και εξαρτάται. Εκφέρεται ομαλά με οριστική μιας και εξαρτάται από αρκτικό χρόνο (εἰδὼς, μετοχή ενεστώτα).

ὁπότε Ἀθηναῖοι ἔμελλον διὰ τὸ ἐπιλελοιπέναι τὸν σῖτον ἅπαντα ὁμολογήσειν: Δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική, μερικής άγνοιας, ως αντικείμενο στη μετοχή ἐπιτηρῶν της κύριας πρότασης. Εκφέρεται με οριστική παρά τον ιστορικό χρόνο της κύριας πρότασης, για να δηλωθεί με έμφαση η έννοια του πραγματικού.

ὅ τι τις λέγοι: Δευτερεύουσα αναφορικοϋποθετική πρόταση. Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου, καθώς το απαρέμφατο ὁμολογήσειν (απαρέμφατο μέλλοντα), από το οποίο εξαρτάται εκλαμβάνεται ως ιστορικός χρόνος μιας και εξαρτάται από τον Παρατατικό ἔμελλον. Με την ευκτική του πλαγίου λόγου τονίζεται το υποκειμενικό στοιχείο.

ὅτι αὐτὸν Λύσανδρος τέως μὲν κατέχοι, εἶτα κελεύοι εἰς Λακεδαίμονα ἰέναι: Δευτερεύουσες ειδικές προτάσεις, ως αντικείμενα του ρήματος ἀπήγγειλεν της κύριας πρότασης. Εκφέρονται με ευκτική του πλαγίου λόγου καθώς εξαρτώνται από ιστορικό χρόνο και τονίζεται έτσι το υποκειμενικό στοιχείο του περιεχομένου τους.

ὧν ἐρωτῷτο ὑπ’ αὐτοῦ: Δευτερεύουσα αναφορική πρόταση ως γενική αντικειμενική στη λέξη κύριος. Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου γιατί εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (το εννοούμενο ἔλεγε της κύριας πρότασης) και δηλώνει έτσι κάτι το υποκειμενικό και αβέβαιο.

6. Γιατί οι Αθηναίοι εξέλεξαν το Θηραμένη, έναν ολιγαρχικό, να διαπραγματευθεί την ειρήνη με τους Λακεδαιμονίους;

Ο Θηραμένης, όπως παρουσιάζεται από τον Αριστοτέλη στο έργο Αθηναίων Πολιτεία, υπήρξε ένας μετριοπαθής ολιγαρχικός που εξέφραζε ειλικρινές ενδιαφέρον για τα συμφέροντα της πόλης του. Ο Αριστοτέλης τον κατατάσσει μάλιστα στους σημαντικότερους ηγέτες που γνώρισε η Αθήνα εκείνη την περίοδο, τονίζοντας την φιλοπατρία του, και κυρίως το γεγονός πως παρά τις ολιγαρχικές του πεποιθήσεις σεβόταν πάντοτε την τήρηση των νόμων.

Είναι, επομένως, πιθανό πως οι Αθηναίοι εκτιμούσαν θετικά τις προθέσεις του Θηραμένη και πως θεωρούσαν ως πλεονέκτημα -στη συγκεκριμένη συγκυρία- το γεγονός ότι ήταν ολιγαρχικός, καθώς θα γινόταν πιο ευνοϊκά δεκτός από τους Σπαρτιάτες. Προφανώς θεώρησαν πως, αν έστελναν στην Σπάρτη έναν υπέρμαχο της δημοκρατικής παράταξης, οι Λακεδαιμόνιοι θα τον αντιμετώπιζαν εχθρικά και δεν θα ήταν διατεθειμένοι ν’ ακούσουν τις δικές του προτάσεις.

Οι Αθηναίοι, επομένως, έλαβαν υπόψη τους τη σημαντική πρότερη δράση του Θηραμένη ως στρατηγού, τα ολιγαρχικά του φρονήματα που τον καθιστούσαν φιλικό απέναντι στον Λύσανδρο και τους Σπαρτιάτες, αλλά και τη γενικότερη αίσθηση πως ήταν αφοσιωμένος στην πατρίδα του.