ΑΡΧΑΙΑ ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ

Πλάτωνος Πρωταγόρας 320D-322A

«Ἦν γάρ ποτε χρόνος ὅτε θεοὶ μὲν ἦσαν, θνητὰ δὲ γένη οὐκ ἦν. ἐπειδὴ δὲ καὶ τούτοις χρόνος ἦλθεν εἱμαρμένος γενέσεως, τυποῦσιν αὐτὰ θεοὶ γῆς ἔνδον ἐκ γῆς καὶ πυρὸς μείξαντες καὶ τῶν ὅσα πυρὶ καὶ γῇ κεράννυται. ἐπειδὴ δ’ἄγειν αὐτὰ πρὸς φῶς ἔμελλον, προσέταξαν Προμηθεῖ καὶ Ἐπιμηθεῖ κοσμῆσαί τε καὶ νεῖμαι δυνάμεις ἑκάστοις ὡς πρέπει. Προμηθέα δὲ παραιτεῖται Ἐπιμηθεὺς αὐτὸς νεῖμαι, «Νείμαντος δέ μου», ἔφη, «ἐπίσκεψαι»· καὶ οὕτω πείσας νέμει. Νέμων δὲ τοῖς μὲν ἰσχὺν ἄνευ τάχους προσῆπτεν, τοὺς δ’ ἀσθενεστέρους τάχει ἐκόσμει· τοὺς δὲ ὥπλιζε, τοῖς δ’ ἄοπλον διδοὺς φύσιν ἄλλην τιν’ αὐτοῖς ἐμηχανᾶτο δύναμιν εἰς σωτηρίαν. Ἃ μὲν γὰρ αὐτῶν σμικρότητι ἤμπισχεν, πτηνὸν φυγὴν ἢ κατάγειον οἴκησιν ἔνεμεν· ἃ δὲηὖξε μεγέθει, τῷδε αὐτῷ αὐτὰ ἔσῳζεν· καὶ τἆλλα οὕτως ἐπανισῶν ἔνεμεν. Ταῦτα δὲ ἐμηχανᾶτο εὐλάβειαν ἔχων μή τι γένος ἀϊστωθείη·  […]

ἐπειδὴ δὲ αὐτοῖς ἀλληλοφθοριῶν διαφυγὰς ἐπήρκεσε, πρὸς τὰς ἐκ Διὸς ὥρας εὐμάρειαν ἐμηχανᾶτο ἀμφιεννὺς αὐτὰ πυκναῖς τε θριξὶν καὶ στερεοῖς δέρμασιν, ἱκανοῖς μὲν ἀμῦναι χειμῶνα, δυνατοῖς δὲ καὶ καύματα, καὶ εἰς εὐνὰς ἰοῦσιν ὅπως ὑπάρχοι τὰ αὐτὰ ταῦτα στρωμνὴ οἰκεία τε καὶ αὐτοφυὴς ἑκάστῳ· καὶ  ὑποδῶν τὰ μὲν ὁπλαῖς, τὰ δὲ [θριξὶν καὶ] δέρμασιν στερεοῖς καὶ ἀναίμοις. […]

ἅτε δὴ οὖν οὐ πάνυ τι σοφὸς ὢν ὁ Ἐπιμηθεὺς ἔλαθεν αὑτὸν καταναλώσας τὰς δυνάμεις εἰς τὰ ἄλογα· λοιπὸν δὴ ἀκόσμητον ἔτι αὐτῷ ἦν τὸ ἀνθρώπων γένος, καὶ ἠπόρει ὅτι χρήσαιτο. ἀποροῦντι δὲ αὐτῷ ἔρχεται Προμηθεὺς ἐπισκεψόμενος τὴν νομήν, καὶ ὁρᾷ τὰ μὲν ἄλλα ζῷα ἐμμελῶς πάντων ἔχοντα, τὸν δὲ ἄνθρωπον γυμνόν τε καὶ ἀνυπόδητον καὶ ἄστρωτον καὶ ἄοπλον· ἤδη δὲ καὶ ἡ εἱμαρμένη ἡμέρα παρῆν,ἐν ᾗ ἔδει καὶ ἄνθρωπον ἐξιέναι ἐκ γῆς εἰς φῶς. ἀπορίᾳ οὖν σχόμενος ὁ Προμηθεὺς ἥντινα σωτηρίαν τῷ ἀνθρώπῳ εὕροι, κλέπτει Ἡφαίστου καὶ Ἀθηνᾶς τὴν ἔντεχνον σοφίαν σὺν πυρί ―ἀμήχανον γὰρ ἦν ἄνευ πυρὸς αὐτὴν κτητήν τῳ ἢ χρησίμην γενέσθαι― καὶ οὕτω δὴ δωρεῖται ἀνθρώπῳ. τὴν μὲν οὖν περὶ τὸν βίον σοφίαν ἄνθρωπος ταύτῃ ἔσχεν, τὴν δὲ πολιτικὴν οὐκ εἶχεν· ἦν γὰρ παρὰ τῷ Διί. τῷ δὲ Προμηθεῖ εἰς μὲν τὴν ἀκρόπολιν τὴν τοῦ Διὸς οἴκησιν οὐκέτι ἐνεχώρει εἰσελθεῖν ―πρὸς δὲ καὶ αἱ Διὸς φυλακαὶ φοβεραὶ ἦσαν― εἰς δὲ τὸ τῆς Ἀθηνᾶς καὶ Ἡφαίστου οἴκημα τὸ κοινόν, ἐν ᾧ  ἐφιλοτεχνείτην, λαθὼν εἰσέρχεται, καὶ κλέψας τήν τε ἔμπυρον τέχνην τὴν τοῦ Ἡφαίστου καὶ τὴν ἄλλην τὴν τῆς Ἀθηνᾶς δίδωσιν ἀνθρώπῳ, καὶ ἐκ τούτου εὐπορία μὲν ἀνθρώπῳ τοῦ βίου γίγνεται, Προμηθέα δὲ δι’ Ἐπιμηθέα ὕστερον, ᾗπερ λέγεται, κλοπῆς δίκη μετῆλθεν.»

Παρατηρήσεις

A1. α) Ο μύθος του Πρωταγόρα εξηγεί τελ(ε)ολογικά το νόμο της αναπλήρωσης, σύμφωνα με τον οποίο μια αδυναμία αναπληρώνεται από μια ικανότητα. Συμπληρώστε τα στοιχεία που λείπουν με βάση το παρακάτω χωρίο από το πρωτότυπο κείμενο του Πλατωνικού διαλόγου:  (μονάδες 5)

Νέμων δὲ τοῖς μὲν ἰσχὺν ἄνευ τάχους προσῆπτεν, τοὺς δ’ ἀσθενεστέρους τάχει ἐκόσμει· τοὺς δὲ ὥπλιζε, τοῖς δ’ ἄοπλον διδοὺς φύσιν ἄλλην τιν’ αὐτοῖς ἐμηχανᾶτο δύναμιν εἰς σωτηρίαν. Ἃ μὲν γὰρ αὐτῶν σμικρότητι ἤμπισχεν, πτηνὸν φυγὴν ἢ κατάγειον οἴκησιν ἔνεμεν· 

• Η ταχύτητα αντισταθμίζει την …………………(i)
• Τα φτερά ή η υπόγεια κατοικία αντισταθμίζουν τη μικρή ………………… (ii) ………………….(iii)

β). «τὴν δὲ πολιτικὴν οὐκ εἶχεν· ἦν γὰρ παρὰ τῷ Διί. τῷ δὲ Προμηθεῖ εἰς μὲν τὴν ἀκρόπολιν τὴν τοῦ Διὸς οἴκησιν οὐκέτι ἐνεχώρει εἰσελθεῖν ―  πρὸς δὲ καὶ αἱ Διὸς φυλακαὶ φοβεραὶ  ἦσαν»:  Πώς αιτιολογείται στο συγκεκριμένο απόσπασμα, βάσει μύθου, η αδυναμία του Προμηθέα να κλέψει την πολιτική τέχνη και να την δωρίσει στον άνθρωπο; (μονάδες 5)

Μονάδες 10

 A2.  «γῆς ἔνδον», «εἱμαρμένη ἡμέρα»: Να προσδιορίσετε το περιεχόμενο των όρων – φράσεων του κειμένου.

Μονάδες 10

A3. «…κλέπτει Ἡφαίστου καὶ Ἀθηνᾶς τὴν ἔντεχνον σοφίαν σὺν πυρί» : Πώς υποκαθιστά ο άνθρωπος μέσα από τον μύθο του Προμηθέα την έλλειψη οργάνων προσαρμογής του; Τι συμβολίζει- κατά τη γνώμη σας- η κλοπή της φωτιάς από τον Προμηθέα;

Μονάδες 10

A4. Να γράψετε στο τετράδιό σας, δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε καθεμία από τις παρακάτω θέσεις, τη λέξη Σωστό, αν είναι σωστή, ή τη λέξη Λάθος, αν είναι λανθασμένη:

1.   Ο Σωκράτης αναζήτησε την ουσία της ηθικής και όχι τα ηθικά φαινόμενα.

2.   Δίκη για ασέβεια είχε υποστεί και ο Αναξαγόρας.

3.   Τα μαθηματικά θεωρούνταν απαραίτητη προετοιμασία για τη διδασκαλία της διαλεκτικής

4.   Ο Πρόδικος είναι μεγαλόστομος και ρητορικός.

5.   Ο Πλάτωνας απέρριπτε την αξία της συμβολικής μυθικής αφήγησης.

 Μονάδες 10

 A5. α) Να γράψετε μία ομόρριζη λέξη της αρχαίας ή της νέας ελληνικής γλώσσας, απλή ή σύνθετη, για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις  του κειμένου: κεράννυται, ἐπήρκεσε, ἀμφιεννὺς, ἔφη, ἔσχεν. (Μονάδες 5)

β) Δυνάμεις, παραιτεῖται: Να γράψετε για καθεμιά από τι λέξεις που σας δίνονται από μία πρόταση χρησιμοποιώντας τις με διαφορετική σημασία από αυτήν που χρησιμοποιείται στο πρωτότυπο κείμενο. (Μονάδες 2)

γ) λαθών, δίδωσιν, φῶς: Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά λέξη που σας δίνεται στα αρχαία ελληνικά. (Μονάδες 3)

Μονάδες 10

A6. Ο άνθρωπος υποκαθιστά την έλλειψη οργάνων προσαρμογής με την πρακτική σοφία και την ανάπτυξη πολιτισμού. Με τη δύναμη του νου και τη σταδιακή ανακάλυψη και αξιοποίηση των επιτευγμάτων του μπόρεσε να επιβιώσει και να εξελιχθεί. Να εντοπίσετε και να σχολιάσετε τα σημεία του παρακάτω μεταφρασμένου στασίμου από την Αντιγόνη του Σοφοκλή στα οποία γίνεται αναφορά στα «δώρα» του Προμηθέα και να τα συσχετίσετε με το περιεχόμενο των φράσεων του Πλατωνικού διαλόγου:  «τὴν μὲν οὖν περὶ τὸν βίον σοφίαν ἄνθρωπος ταύτῃ ἔσχεν» και «καὶ ἐκ τούτου εὐπορία μὲν ἀνθρώπῳ τοῦ βίου γίγνεται».

ΣΟΦΟΚΛΗ «Αντιγόνη»  α΄στάσιμο  στίχοι 332-375

ΧΟ. Πολλά γεννούν το δέος-

το μέγα δέος ο άνθρωπος γεννά·

περνά τον αφρισμένο πόντο

με τις φουρτούνες του νοτιά,

στη μέση σκάβει το βαθύ

και φουσκωμένο κύμα

και την υπέρτατη θεά, τη Γη,

την άφθαρτη παιδεύει την ακάματη

οργώνοντας με τα καματερά

χρόνο το χρόνο φιδοσέρνοντας τ’ αλέτρι.

Και των αστόχαστων πτηνών

τις φυλές κυνηγά με τα βρόχια,

των αγρίων θηρίων τα έθνη,

των βυθών την υδρόβια φύτρα

με δίχτυα πλεγμένα στριφτά,

ο τετραπέρατος- τ’ αγρίμι της βουνοκορφής

δαμάζει με τεχνάσματα. φορεί

στων αλόγων την πλούσια χαίτη ζυγό

και στον ταύρο, που βαρβάτος βοσκάει στα όρη.

Ένας τον άλλο δίδαξε λαλιά,

τη σκέψη, σαν το πνεύμα των ανέμων,

την όρεξη να ζει σε πολιτείες.

πώς να γλιτώνει το χαλάζι μες στ’ αγιάζι,

την άγρια δαρτή βροχή μέσα στον κάμπο,

ο πολυμήχανος- αμήχανος δε θ’ αντικρίσει

τα μελλούμενα- το χάρο μόνο

να ξεφύγει δεν μπορεί.

μόλο που βρήκε ψάχνοντας και γιατρειές

σ’ αγιάτρευτες αρρώστιες.

Τέχνες μαστορικές σοφίστηκε

που δεν τις βάζει ο νους,

κι όμως μια στο καλό, μια στο κακό κυλάει.

όποιος κρατεί τον ανθρώπινο νόμο

και του θεού το δίκιο, που όρκος το δένει φριχτός,

πολίτης- αλήτης και φυγάς,

όποιος κλωσάει τ’ άδικο, μακάρι και μ’ αποκοτιά,

ποτέ σε τράπεζα κοινή

ποτέ μου βούληση κοινή

με κείνον που τέτοια τολμάει.

Μονάδες 10

Β. ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Ξενοφώντος Ελληνικά 4,8, 3-4

Ο Πέρσης σατράπης Φαρνάβαζος ενισχύει με πολεμικά πλοία τον Αθηναίο στρατηγό Κόνωνα, ενώ ο Σπαρτιάτης Δερκυλίδας ζητάει από τους Αβυδηνούς να μείνουν πιστοί στους Λακεδαιμονίους.

Ἀποβὰς δ᾽ εἰς Ἔφεσον τῷ μὲν Κόνωνι δοὺς τετταράκοντα τριήρεις εἰς Σηστὸν εἶπεν ἀπαντᾶν, αὐτὸς δὲ πεζῇ παρῄει ἐπὶ τὴν αὑτοῦ ἀρχήν. καὶ γὰρ ὁ Δερκυλίδας, ὅσπερ καὶ πάλαι πολέμιος ἦν αὐτῷ, ἔτυχεν ἐν Ἀβύδῳ ὤν, ὅτε ἡ ναυμαχία ἐγένετο, καὶ οὐχ ὥσπερ οἱ ἄλλοι ἁρμοσταὶ ἐξέλιπεν, ἀλλὰ κατέσχε τὴν Ἄβυδον καὶ διέσῳζε φίλην τοῖς Λακεδαιμονίοις. καὶ γὰρ συγκαλέσας τοὺς Ἀβυδηνοὺς ἔλεξε τοιάδε.

ὦ ἄνδρες, νῦν ἔξεστιν ὑμῖν καὶ πρόσθεν φίλοις οὖσι τῇ πόλει ἡμῶν εὐεργέτας φανῆναι τῶν Λακεδαιμονίων. καὶ γὰρ τὸ μὲν ἐν ταῖς εὐπραξίαις πιστοὺς φαίνεσθαι οὐδὲν θαυμαστόν: ὅταν δέ τινες ἐν συμφοραῖς γενομένων φίλων βέβαιοι φανῶσι, τοῦτ᾽ εἰς τὸν ἅπαντα χρόνον μνημονεύεται. ἔστι δὲ οὐχ οὕτως ἔχον ὡς, εἰ τῇ ναυμαχίᾳ ἐκρατήθημεν, οὐδὲν ἄρα ἔτι ἐσμέν: ἀλλὰ καὶ τὸ πρόσθεν δήπου, Ἀθηναίων ἀρχόντων τῆς θαλάττης, ἱκανὴ ἦν ἡ ἡμετέρα πόλις καὶ εὖ φίλους καὶ κακῶς ἐχθροὺς ποιεῖν. ὅσῳ δὲ μᾶλλον αἱ ἄλλαι πόλεις σὺν τῇ τύχῃ ἀπεστράφησαν ἡμῶν, τοσούτῳ ὄντως ἡ ὑμετέρα πιστότης μείζων φανείη ἄν.

Βοηθητικό λεξιλόγιο

• ἡ εὐπραξία = ευτυχής έκβαση// ευτυχία.

Παρατηρήσεις

Γ1. ὦ ἄνδρες, νῦν ἔξεστιν ὑμῖν … εἰς τὸν ἅπαντα χρόνον μνημονεύεται. Να γράψετε στο τετράδιό σας τη μετάφραση του συγκεκριμένου χωρίου.

Μονάδες 10

Γ2. Πώς παρουσιάζει ο Δερκυλίδας τη στάση των Σπαρτιατών απέναντι στους συμμάχους τους κατά την πρόσφατη ιστορία;

Μονάδες 10

Γ3. Να γράψετε στο τετράδιό σας τον τύπο που ζητείται για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις:

τριήρεις: την κλητική ενικού αριθμού

αὑτοῦ: την αιτιατική ουδετέρου στον πληθυντικό αριθμό

φίλην: την αιτιατική του αρσενικού γένους στον υπερθετικό βαθμό

ἄνδρες: τη δοτική πληθυντικού αριθμού

ἅπαντα: τη γενική πληθυντικού του θηλυκού γένους

δοὺς: το β’ ενικό πρόσωπο προστακτικής ενεστώτα ενεργητικής φωνής

εἶπεν: το απαρέμφατο παρακειμένου στην ενεργητική φωνή

ἀπαντᾶν: το β’ ενικό πρόσωπο ευκτικής ενεστώτα ενεργητικής φωνής

ἔτυχεν: το β’ πληθυντικό πρόσωπο προστακτικής παρακειμένου στη φωνή που βρίσκεται.

φανῆναι: το α’ πληθυντικό πρόσωπο οριστικής παρακειμένου μέσης φωνής

Μονάδες 10

Γ4.α. Να γίνει πλήρης συντακτική αναγνώριση των παρακάτω τύπων: τῷ μὲν Κόνωνι, πεζῇ, αὐτῷ, ὤν, φίλην.

(μονάδες 5)

Γ4.β. ὦ ἄνδρες, νῦν ἔξεστιν ὑμῖν καὶ πρόσθεν φίλοις οὖσι τῇ πόλει ἡμῶν εὐεργέτας φανῆναι τῶν Λακεδαιμονίων: Να εξαρτηθεί από τη φράση Δερκυλίδας ἔλεξε…

(μονάδες 2)

Γ4.γ. Να αναγνωριστεί το είδος του υποθετικού λόγου στο χωρίο ὦ ἄνδρες, νῦν ἔξεστιν ὑμῖν καὶ πρόσθεν φίλοις οὖσι τῇ πόλει ἡμῶν εὐεργέτας φανῆναι τῶν Λακεδαιμονίων. καὶ γὰρ τὸ μὲν ἐν ταῖς εὐπραξίαις πιστοὺς φαίνεσθαι οὐδὲν θαυμαστόν: ὅταν δέ τινες ἐν συμφοραῖς γενομένων φίλων βέβαιοι φανῶσι, τοῦτ᾽ εἰς τὸν ἅπαντα χρόνον μνημονεύεται και να μετατραπεί ώστε να δηλώνει απλή σκέψη του λέγοντος.

(μονάδες 3)

Μονάδες 10