ΕΚΘΕΣΗ ΘΕΩΡΙΑ

ΠΑΡΑΤΑΚΤΙΚΗΚΑΙ ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ ΣΥΝΔΕΣΗ

ΜΙΚΡΟΠΕΡΙΟΔΟΣ ΚΑΙ ΜΑΚΡΟΠΕΡΙΟΔΟΣ ΛΟΓΟΣ

α. Παρατακτική σύνδεση

Καθιστά τον λόγο απλό, λιτό και άμεσο, δίχως επεξηγήσεις/ αιτιολογήσεις. Συνδέει ισοδύναμες προτάσεις, κύριες ή όμοιες δευτερεύουσες με τη χρήση παρατακτικών συνδέσμων. Οι παρατακτικοί σύνδεσμοι είναι:

1. Συμπλεκτικοί: και (κι), ούτε, μήτε, ουδέ, μηδέ.
2. Διαζευκτικοί/ διαχωριστικοί: ή. Είτε.
3. Αντιθετικοί: αλλά, μα, όμως, ωστόσο, μόνο, παρά, μολαταύτα, έξαλλου, (οι αντιθετικοί σύνδεσμοι ενώ, αν και, μολονότι χρησιμοποιούνται κανονικά στην υποτακτική σύνδεση ι.
4. Συμπερασματικοί: λοιπόν, ώστε, άρα, επομένως.
5. Επεξηγηματικοί: δηλαδή.

β. Υποτακτική σύνδεση

Καθιστά τον λόγο πυκνό, σύνθετο. Δηλώνει ικανότητα στην έκφραση και ενισχύει την παραστατικότητα και πειστικότητα του λόγου Συνδέει προτάσεις ανόμοιες, δηλαδή κύριες με δευτερεύουσες ή δευτερεύουσες ανόμοιες με τη χρήση υποτακτικών συνδέσμων. Οι υποτακτικοί σύνδεσμοι είναι:

1.  Ειδικοί: πως. ότι, που.
2. Αιτιολογικοί: γιατί, επειδή, αφού.
3. Χρονικοί: όταν, σαν, ενώ, καθώς, αφού, αφότου, πριν, μόλις, προτού, ώσπου, ωσότου, οπότε, όσο που, άμα.
4. Υποθετικοί: αν, εάν (και οι χρονικοί σύνδεσμοι σαν, άμα με σημασία υποθετικού συνδέσμου).
5. Εναντιωματικοί: αν και, ενώ, μολονότι.
6. Τελικοί: για να, να.
7. Αποτελεσματικοί: ώστε (να), που.
8. Διστακτικοί: μη(ν), μήπως

Αναφορικές προτάσεις

Μια ιδιαίτερη κατηγορία δευτερευουσών προτάσεων, που η χρήση τους είναι πολύ συχνή στον λόγο, αποτελούν οι αναφορικές προτάσεις. Αναφέρονται σε έναν όρο -κύριο ή δευτερεύοντα- μιας άλλης πρότασης, της κύριας.

Οι αναφορικές προτάσεις διακρίνονται με κριτήριο τη συντακτική λειτουργία τους σε:

1. Αναφορικές ονοματικές: επέχουν τη θέση ονοματικού προσδιορισμού (στο υποκείμενο ή στο αντικείμενο του ρήματος της πρότασης εξάρτησης της, παράθεσης, επεξήγησης κ.λπ.) και συνήθως εισάγονται με αναφορικές αντωνυμίες, π.χ. ο οποίος, όποιος, οποιοσδήποτε, όσος, που (όταν αναφέρεται σε ονόματα) κ.λπ.
2. Αναφορικές επιρρηματικές: προσδιορίζουν έναν επιρρηματικό προσδιορισμό και εισάγονται με αναφορικά επιρρήματα:

• Τοπικά: όπου, οπουδήποτε, που (όταν αναφέρονται σε επιρρηματικό προσδιορισμό).
• Χρονικά: οπότε, οποτεδήποτε.
• Τροπικά: όπως, καθώς.
• Ποσοτικά: όσο, οσοδήποτε

Παραδείγματα:

1. Ο επιστήμονας ο οποίος έχει ανεπτυγμένο το αίσθημα της ευθύνης (=αναφορική ονοματική πρόταση) προσφέρει με τις ανακαλύψεις του στην ανθρωπότητα.
2. Όπου κι αν γυρίσεις το βλέμμα σου (=αναφορική επιρρηματική πρόταση), διαπιστώνεις την αισθητική υποβάθμιση.

Επίσης, διακρίνονται σε:

1. Αναφορικές προσδιοριστικές: αναφέρονται σε έναν ονοματικό όρο μιας άλλης πρότασης και αποτελούν αναγκαίους προσδιορισμούς της προηγούμενης πρότασης, ώστε να εξασφαλίζεται ένα ολοκληρωμένο νόημα.
2. Αναφορικές παραθετικές ή προσθετικές: αναφέρονται σε έναν ονοματικό όρο μιας άλλης πρότασης, χωρίζονται με κόμμα και δεν αποτελούν απαραίτητο συμπλήρωμα για την ολοκλήρωση του νοήματος, αλλά μπορούν να παραλειφθούν.

Παραδείγματα:

1. Το μάθημα που μου αρέσει είναι η Ιστορία [αναφορική προσδιοριστική πρόταση, γιατί αποτελεί αναγκαίο προσδιορισμό της λέξης «μάθημα»].
2. Διαβάζω το μάθημα της Ιστορίας, που είναι το αγαπημένο μου (μάθημα) [αναφορική παραθετική ή προσθετική πρόταση, γιατί δεν αποτελεί αναγκαίο συμπλήρωμα του λόγου].