γλώσσα: απέραντη, πολύμορφη, παντοδύναμη.
Όπως πολυκύμαντη είναι και η γλωσσική κοινότητα που τη μιλάει, έτσι πολυκύμαντη είναι και η γλώσσα. Αν συνδυαστεί με πνευματική καλλιέργεια και κοινωνική δύναμη.
Όπως είπε ο Βίνγκεσταίν «η γλώσσα μου, ο κόσμος μου».
2.ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ
Ιδίωμα και διάλεκτος
Γλώσσα και ηλικία: καινόγλωσσα των νέων
Γλώσσα και κοινωνική ομάδα: έκφραση status
Γλώσσα και μόρφωση: χρήση ορολογίας
Γλώσσα και φύλο: έκφραση ρατσισμού ή στερεοτύπων
Γλώσσα και κοινωνικό επίπεδο
Γλώσσα και περίσταση: « μιλάμε με διαφορετικό τρόπο, σε διαφορετικό τόπο, σε διαφορετικό χρόνο, με διαφορετικούς ανθρώπους, σε διαφορετικές περιστάσεις». Άρα όλα είναι3 ρευστά;
3.ΟΠΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ
Η γλώσσα είναι ατραπός που αποκαλύπτει την προσωπικότητα του πομπού και είναι άκρως αποκαλυπτική.
Οπτική γωνία είναι ο συγκεκριμένος τρόπος με τον οποίο προσεγγίζει και αντιμετωπίζει κάποιος τα πράγματα, ενώ εστίαση είναι η επικέντρωση του ενδιαφέροντος σε κάτι.
4.151 Εσωτερική, υποκειμενική, προσωπική οπτική γωνία ή σκοπιά (εσωτερική εστίαση)
Έχουμε στις εξής περιπτώσεις:
i.Για κείμενα με αφηγηματικό χαρακτήρα, εσωτερική-υποκειμενική οπτική ή σκοπιά έχουμε όταν ο αφηγητής-πομπός μετέχει στα γεγονότα που αφηγείται, οπότε η αφήγηση είναι κατά βάση πρωτοπρόσωπη, ο αφηγητής δηλαδή είναι «ομοδιηγητικός» και λειτουργεί το προσωπικό του φίλτρο…
ii.Για κείμενα αποφαντικού-κριτικού λόγου (κείμενα όπου παρατίθενται δεδομένα, κρίσεις και απόψεις για ένα θέμα), εσωτερική-υποκειμενική οπτική ή σκοπιά έχουμε όταν ο πομπός προσεγγίζει το θέμα από προσωπική σκοπιά και καθίσταται σαφές πως παραθέτει υποκειμενικές κρίσεις. Και αυτό μπορεί να διαπιστωθεί όταν οι κρίσεις του πομπού προκύπτουν από προσωπικά βιώματα, από προσωπική παρατήρηση, από προσωπικές αναλύσεις και ερμηνείες ή από τη φαντασία του, και διατυπώνονται με το πρώτο ενικό πρόσωπο.
Μέσω αυτής της οπτικής-σκοπιάς ο πομπός αποσκοπεί και πετυχαίνει:
· Αμεσότητα, ζωντάνια, παραστατικότητα..., αφού η αφήγηση λαμβάνει τη μορφή προσωπικής μαρτυρίας...
· Συναισθηματική-συγκινησιακή φόρτιση του δέκτη...
· Ωστόσο ο λόγος ενέχει υποκειμενικότητα...
κή οπτική γωνία:ο αφηγητής γνωρίζει λιγότερα από τον αναγνώστη
3. μηδενική οπτική γωνία: ο αφηγητής έχει ελάχιστη πρόσβαση σε ενημέρωση και σε πληροφορίες
Μέθοδος Στανισλάφσι: πολλαπλές αναγνώσεις ενός κειμένου ή μιας φράσης.
Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ
Αναφορική και ποιητική λειτουργία της γλώσσας.
Δηλαδή κυριολεκτική και μεταφορική λειτουργία .
Οι κλέφτες στα βουνά αντιμετώπιζαν πολλές κακουχίες: χιόνι, πείνα, δίψα.
«χιόνι έτρωγαν, χιόνι έπιναν…»
ΕΙΔΙΚΕΣ ΓΛΩΣΣΕΣ
Ορολογία της κάθε επιστήμης, παραδείγματα.
Οργάνωση του λόγου και πειθώ:
ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ. Η ΔΟΜΗ ΤΟΥ
OΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ
1. Ανάπτυξη παραγράφων με αιτιολόγηση
2. Με αίτιο- αποτέλεσμα
3. Με σύγκριση – αντίθεση
4. Με ορισμό
5. Με αναλογία
6. Με αιτιολόγηση
7. Διαίρεση
8. Με παραδείγματα
9. Με συνδυασμό μεθόδων
ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ ΕΝΟΤΗΤΑΣ
· Να ετοιμάσετε το διαφημιστικό φυλλάδιο ή και αφίσα για να κάνετε γνωστή στο κοινό μια εκδήλωση του σχολείου.
· Κάντε μια ανακοίνωση για το ίδιο θέμα στις εφημερίδες
· Συντάξτε μια πρόσκληση ή και πρόγραμμα για το συγκεκριμένο θέμα
· Γλωσσομάθεια και η προσφορά της
· Γράψτε ένα κείμενο όπου θα αναπτύσσετε τις απόψεις για τη γλώσσα που κουβαλά πολιτισμό.
ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΣ ΚΑΙ ΓΡΑΠΤΟΣ ΛΟΓΟΣ
Ορισμός :ο λόγος γενικά είναι η διανοητική ικανότητα του ανθρώπου να σχηματίζει και να εκφράζει τις σκέψεις του με την ομιλία. Ο λόγος διακρίνεται σε α) προφορικό, ο οποίος προηγείται, γιατί πρώτα ο άνθρωπος χρησιμοποίησε την ομιλία και β) γραπτό, που ακολούθησε, γιατί κατόπιν αισθάνθηκε την ανάγκη (ο άνθρωπος) να απεικονίσει την ομιλία του με σύμβολα(γράμματα.)
v Γνωρίσματα του λόγου :
Α. του προφορικού: Β. του γραπτού :
1. είναι πιο αναλυτικός είναι πιο πυκνός
2. λιγότερο σαφής και ακριβής πιο σαφής και ακριβής
3. έχει πιο πρόχειρο λεξιλόγιο επεξεργασμένο λεξιλόγιο .
4. τάση για παρατακτική σύνδεση τάση για υποτακτική σύνδεση και και μικρές προτάσεις μακροπερίοδο λόγο.
5. πρόχειρη δομή και οργάνωση καλύτερη δομή και οργάνωση.
6. έντονα παραγλωσσικά και εξωγλωσσικά στοιχεία μεγαλύτερη συνοχή και συνεκτικότητα.
Ιστορική επισκόπηση :
ο προφορικός λόγος έχει την ίδια ηλικία με τις πρώτες ανθρώπινες κοινωνίες. Πρόδρομοι των συστημάτων γραφής ήταν οι διάφορες παραστάσεις που ο προϊστορικός άνθρωπος ζωγράφιζε, χάραζε ή σκάλιζε πάνω σε βράχο, πηλό ή ξύλο. Το πρώτο στάδιο της γραφής αφορά τον συμβολισμό λέξεων. Το πρώτο σύστημα γραφής υπήρξε η ιδεογραμματική σφηνοειδής γραφή των Σουμερίων που δημιουργήθηκε γύρω στο 3300 π.Χ. Περίπου διακόσια χρόνια αργότερα εμφανίζεται η ιερογλυφική γραφή των Αιγυπτίων. Οι Φοίνικες γύρω στο 1500 π.Χ. υιοθετούν το συλλαβικό αλφάβητο, το οποίο τελειοποίησαν οι Έλληνες και το οποίο, με κάποιες μετατροπές και διαφοροποιήσεις, χρησιμοποιούμε και σήμερα.
v Η προτεραιότητα του προφορικού λόγου : η σύγχρονη γλωσσολογία δίνει προτεραιότητα στον προφορικό λόγο έναντι του γραπτού, γιατί :
1. ο άνθρωπος πρώτα μαθαίνει να μιλά και ύστερα να γράφει, αν το μάθει αυτό ποτέ.
2. σχεδόν όλοι οι άνθρωποι μιλάνε περισσότερο απ’ όσο γράφουν ή διαβάζουν.
3. συνήθως τα θέματα που συζητιούνται στον προφορικό λόγο είναι πολύ πιο ποικίλα απ’ ό,τι στο γραπτό.
4. η γραφή είναι μια σχετικά πρόσφατη εφεύρεση: έχει ιστορία λίγων χιλιάδων ετών, και αυτό σε ελάχιστες περιοχές του κόσμου, όπως η Αίγυπτος, η Μεσοποταμία, η Ελλάδα ή η Κίνα · ενώ ο άνθρωπος διαθέτει γλώσσα εδώ και πενήντα χιλιάδες χρόνια τουλάχιστον.
5. υπάρχουν ακόμη και σήμερα ομάδες αναλφάβητων ή και γλωσσικές κοινότητες χωρίς καθόλου γραφή.
6. στα πιο εξελιγμένα συστήματα η γραφή προσπαθεί να αποδώσει, έστω και με ατέλειες, την προφορά, τα γνωρίσματα της ομιλίας · δηλαδή η πρώτη στηρίζεται στη δεύτερη.
7. ο προφορικός λόγος διαθέτει αμεσότητα και δυνατότητα να αυτορυθμίζεται, πλεονέκτημα που δεν διαθέτει ο γραπτός λόγος.
v Προσφορά του γραπτού λόγου :
1. αποτελεί σημείο αναφοράς και σταθμό στην ανάπτυξη του πολιτισμού · διακρίνει την ιστορική από την προϊστορική περίοδο του ανθρώπου.
2. διασώζει το λόγο για πάντα , αν συντρέχουν και οι κατάλληλες συνθήκες, και τον κάνει προσιτό και στα πιο απομακρυσμένα μέρη της γης.
3. συντηρεί την ιστορική μνήμη και γίνεται απαραίτητη προϋπόθεση για τη διάσωση και τη μετάδοση του ανθρώπινου πολιτισμού.
4. είναι φορέας των πιο σύνθετων μορφών επικοινωνίας, όπως η λογοτεχνία, η επιστήμη, η διοίκηση.
5. αποτυπώνει τους νόμους, τους καθιστά γνωστούς σε όλους και συμβάλλει στον εκδημοκρατισμό.
6. αποθηκεύει γνώσεις, βοηθά στην ανάπτυξη των επιστημών και επιταχύνει έτσι την εξέλιξη της ανθρώπινης κοινότητας.
v Τα προβλήματα που προκύπτουν από τη δυσκαμψία του γραπτού λόγου : ο γραπτός λόγος, αν και ιδιαίτερα σημαντικός, δεν έχει την ευελιξία του προφορικού λόγου. Υπάρχουν βέβαια κείμενα που αντέχουν στο χρόνο και επηρεάζουν τις επόμενες γενιές. Ωστόσο :
1. δεν βοηθά στη γρήγορη εξέλιξη της γλώσσας.
2. δεν ακολουθεί άμεσα την εξέλιξη του προφορικού λόγου · οι αλλαγές είναι πιο αργές και λιγότερο έντονες.
3. παρουσιάζεται το φαινόμενο της διγλωσσίας: αλλιώς μιλάμε και αλλιώς γράφουμε · το φαινόμενο αυτό δημιούργησε στη χώρα μας έντονο και σοβαρό γλωσσικό ζήτημα που εκφράστηκε με το κίνημα του Δημοτικισμού από τα τέλη του 18ου αι. μέχρι και το 1976, οπότε και καθιερώθηκε ως επίσημη γλώσσα του ελληνικού κράτους η δημοτική.
Προφορικός λόγος: φανερό νόημα μιας φράσης, λανθάνον νόημα , τελεστικός λόγος μιας φράσης.
ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ
Έπεα πτερόεντα
Η κόντρα προφορικού και γραπτού λόγου είναι παλιά και εξαρχής αμφιλεγόμενη. Στην αγορά κυκλοφορεί κατά κανόνα υπερτιμημένη η γραφή, υποτιμημένη η προφορά. Η ανισοτιμία αυτή παραπέμπει στο πασίγνωστο λατινικό ρητό: verba volant, scripta manent· όπου υπογραμμίζεται η μακρόβια σταθερότητα του γραπτού λόγου σε σύγκριση προς τη φευγαλέα αστάθεια του προφορικού λόγου. Γιατί τώρα το να πετάς είναι χειρότερο από το να στέκεσαι, παραμένει μάλλον εκκρεμές ερώτημα.
Υπήρξαν βεβαιώσεις και αντίστροφες διατιμήσεις οι οποίες επέμειναν: στην προτεραιότητα και στην ποσοτική τουλάχιστον υπεροχή του προφορικού λόγου· στην επικοινωνιακή του αμεσότητα· στον ανυπόκριτο κατά κανόνα και αντιεξουσιαστικό του χαρακτήρα. Αρετές που αντιβάλλονται προς τον δευτερογενή ρόλο της γραφής, προς την εσκεμμένη υπόκρισή της, προς την εργαλειακή της χρήση και κατάχρηση από τους φορείς της θρησκευτικής, πολιτικής και πολιτισμικής εξουσίας. Στη μέση εξάλλου των δύο άκρων εφευρέθηκε, όπως πάντα, και η οδός της καμήλας, αποφεύγοντας την αξιολόγηση και προκρίνοντας την ουδέτερη περιγραφή. Έτσι ο προφορικός λόγος ορίστηκε ως κατεξοχήν εξωστρεφής, η γραφή ως εσωστρεφής· συλλογικός ο πρώτος, εξατομικευμένη η δεύτερη· αναφορικός ο ένας, αυτοαναφορική η άλλη και πάει λέγοντας.
Στις μέρες μας πάντως (μοντέρνες ως προχτές και τώρα μεταμοντέρνες) η γραφολογία βρίσκεται στις μεγάλες δόξες της και συχνά εφαρμόζεται ως γραφομανία. Αφότου μάλιστα εκτιμήθηκε ως μάταιη δοκιμή και δοκιμασία κάθε αναζήτηση αναφορικού νοήματος στον ανθρώπινο λόγο, η γραφή αυτονομήθηκε και μυθοποιήθηκε ως καταφύγιο της υποχρεωτικής μας πλέον «ανοησίας»· ένα είδος φυλακής λοιπόν, που φιλοξενεί σκιές και είδωλα της εκφραστικής μας αγωνίας. Το παράδοξο είναι ότι η γραμμένη αυτή αγωνία συχνά προβάλλεται με προκλητική αυταρέσκεια. Τούτο ισχύει προπάντων στη μεταμοντέρνα θεωρία της λογοτεχνίας και της τέχνης, με προβολές όμως και στον γραπτό λόγο των επιστημών του ανθρώπου. Μακρύς πρόλογος για να ανοίξω επιτέλους τα χαρτιά μου, θυμίζοντας την ωφέλιμη συμφιλίωση προφοράς και γραφής στα ομηρικά έπη, που χρόνια τώρα βρίσκονται στο επίκεντρο της μεταφραστικής και ερμηνευτικής δοκιμής μου. Το θέμα είναι ασφαλώς μεγάλο (άλλο ένα μεγάθεμα των ομηρικών επών!), και εδώ μόνον η ιχνογράφησή του επιτρέπεται.
Θεωρείται πλέον δεδομένο και αναμφισβήτητο ότι τόσο η Ιλιάδα όσο και η Οδύσσεια στηρίχθηκαν σε μακρά προηγούμενη προφορική παράδοση· στην οποία οφείλουν όχι μόνον τον μύθο τους (διαμορφωμένο ήδη και δεσμευτικό ως προς τα βασικά δρώμενά του και τους πρωτεύοντες δρώντες του), αλλά και το πυκνό δίχτυ της αφηγηματικής τους σκευής: μεγαθέματα, θέματα, τυπικές σκηνές, μοτίβα και εκφραστικούς λογοτύπους. Σ' αυτήν ακριβώς την κρίσιμη καμπή της αρχαϊκής επικής ποίησης φαίνεται πως μπήκε στη μέση η γραφή, η οποία, δίχως να καταργήσει, αναμόρφωσε την προηγούμενη προφορική παράδοση σε νοήματα, φόρμες και ιδεολογία. Παρά ταύτα και τα δύο ομηρικά έπη συντήρησαν τον ρυθμό και την ανάσα της προφοράς, σκοπεύοντας στην ακρόασή τους συλλογική μάλιστα, όχι ατομική.
Η ακροαματική εξάλλου πρόσληψη της ποίησης (και όχι μόνον) θεωρήθηκε επικοινωνιακός όρος, και όταν αργότερα εγκαταστάθηκε η γραφή ως συνθετικό εργαλείο της ελληνικής γραμματείας. Έτσι ο γραπτός λόγος μετασχηματίστηκε εκ νέου σε προφορικό, και το κύκλωμα «προφορά - γραφή - προφορά» γνώρισε, τουλάχιστον έως τα τέλη της κλασικής εποχής, μεγάλη δόξα, περιορίζοντας στο ελάχιστο τον ρόλο των πάσης φύσεως διαμεσολαβητών.
Πού τα πάω; Εκτιμώ πως η ποίηση (γενικότερα η λογοτεχνία, και ακόμη πιο γενικά οι επιστήμες του ανθρώπου) ωφελείται από την αναπνοή της προφορικότητας, όταν γράφοντας μιλά και μιλώντας γράφει· υπολογίζοντας κυρίως στην ακρόασή της, ακόμη και μέσω της ατομικής ανάγνωσης. Συμπέρασμα: τα πτερόεντα έπη απελευθερώνουν μάλλον τη γραφή από τις «συντηρητικές» συνήθως φασκιές της.
Δ. Ν. ΜΑΡΩΝΙΤΗΣ, 30/01/2000, ΤΟ ΒΗΜΑ
Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 100-110 λέξεις.
Β.1. «Έτσι ο προφορικός λόγος ορίστηκε ως κατεξοχήν εξωστρεφής, η γραφή ως εσωστρεφής». Να αναπτύξετε την παραπάνω φράση σε μια παράγραφο 80-90 λέξεις με τη μέθοδο της σύγκρισης-αντίθεσης.
Β.2. Να βρείτε με ποιον τρόπο αναπτύσσεται η δεύτερη και η τέταρτη παράγραφος.
Β.3. Ο συγγραφέας τίθεται υπέρ ή κατά του προφορικού λόγου; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.
Β.4. Να βρείτε τα συνώνυμα των υπογραμμισμένων λέξεων του κειμένου.
Β.5. Να βρείτε τρεις φράσεις του κειμένου που κυριαρχεί η αναφορική και δύο που κυριαρχεί η ποιητική λειτουργία του κειμένου.
Γ. Σε μια εργασία που παρουσιάζετε στην τάξη σας αναφέρετε τις σχολικές δραστηριότητες στις οποίες μπορεί να κυριαρχεί ο προφορικός λόγος και αυτές στις οποίες κυριαρχεί ο γραπτός λόγος. (250-300 λέξεις
.
ΕΦΗΒΕΙΑ
« Η ηλικία των άπλυτων ποδιών μέσα σε χρυσές κάλτσες»
Χάσμα γενεών: αίτια και προτάσεις
Γράμμα σ’ ένα παιδί- συνομήλικό σου
Ελεύθερος χρόνος και αξιοποίησή του
Αγάπη και έρωτας: διαθεματική εργασία με πίνακες ζωγραφικής, ταινίες, μουσική, λογοτεχνία.
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ
ΤΡΟΠΟΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗΣ
ΑΦΗΓΗΣΗ ΚΑΙ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ
Όπως και στην αφήγηση έτσι και στην περιγραφή ο πομπός μπορεί να έχει υποκειμενικό στοιχείο στην περιγραφή και απόδοση των λεπτομερειών.
Μηδενική οπτική γωνία: ο αφηγητής παρέχει πλήθος πληροφοριών χωρίς όρια. Γνωρίζει πολύ περισσότερα από τους ήρωες και το σχήμα είναι: αφηγητής παντογνώστης> ήρωες.
Εσωτερική οπτική γωνία: ο αφηγητής διαθέτει μια περιορισμένη θέαση και συνήθως ανήκει σε έναν χαρακτήρα του έργου. Το σχήμα είναι: αφηγητής = ήρωες
Εξωτερική οπτική γωνία: ο αφηγητής δρα μπροστά στα μάτια των αναγνωστών χωρίς ο αναγνώστης να μπορεί να έχει πρόσβαση στις σκέψεις του. Το σχήμα είναι: αφηγητής < ήρωες
Ένας άλλος διαχωρισμός είναι :
Αφηγητής δραματοποιημένος: συμμετοχή στην αναπαράσταση των γεγονότων και εμφανίζονται ως πρόσωπα της ιστορίας.
Αφηγητής μη δραματοποιημένος: εμφανίζονται ως απλές φωνές και δεν έχουν συμμετοχή στα δρώμενα.
Η ίδια διάκριση σύμφωνα με τον Gennete είναι:
Ετεροδιηγητικός/ ενδοδιηγητικός
Άλλος βασικός άξονας στην αφήγηση είναι ο χρόνος:
Ο συγγραφέας μπορεί να δίνει τα γεγονότα με ευθύγραμμη κίνηση, αρχή, μέση, τέλος ή
Μπορεί να ξεκινάει από τη μέση « in medias res» και να καλύπτει τα κενά με αναδρομές στο παρελθόν και πρόδρομες αφηγήσεις που σχετίζονται με το μέλλον.
ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ
Με την περιγραφή παρουσιάζεται στατικά ένα αντικείμενο ή ένα πρόσωπο στο χώρο και ο χρόνος παρουσιάζεται παγωμένος.
Στην αφήγηση ο αφηγητής «λέει και δείχνει» την δυναμική και την μεταβολή μέσα στον χρόνο μιας ιδέας, ενός προσώπου ή μιας κατάστασης
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΡΟΣΩΠΟΥ
Με βάση το λεξιλόγιο σελίδας 175 να ζωγραφίσετε με στίχους, σκίτσο ή doodle τον εαυτό σας.
ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ
ΗΓΕΜΩΝ ΕΚ ΔΥΤΙΚΗΣ ΛΙΒΥΗΣ, του Κ .Καβάφη.
Επηρεάζει ο τρόπος ενδυμασίας την συνολική εικόνα μας ως πρόσωπα;
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου